„Pomniki Czasu” Tomasza Domańskiego w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku

Lód idealnie reprezentuje naturę przemijania, a jego kondycja w metaforycznym ujęciu jest niezmiernie bliska naszej, ludzkiej kondycji. W przypadku „Pomników Czasu” mamy do czynienia z dużą kompresją egzystencji lodowej bryły w stosunku do czasu, jakim dysponuje człowiek. Dzięki plastycznemu umocowaniu, stwarzam artystyczny incydent, czyli sprzyjające warunki do umownej obserwacji czasu. W trakcie akcji poddawani jesteśmy próbie akceptacji nieuchronności zdarzeń, w której wszyscy uczestniczymy.

Tomasz Domański, w: Tomasz Domański. Pomniki Czasu, 1992–2018, red. Tomasz Domański, Sylwia Świsłocka-Karwot, Wrocław 2018, Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu, s. 324

„Utożsamiając się z naturą” (żeby jeszcze raz przypomnieć Rosołowicza), Domański ma wielkie szanse na wyprowadzenie jakości estetycznych z niej samej. Jest to wspaniała możliwość, ponieważ na ogół sztuka w tym momencie, przerażona naturalnością, zatrzymuje się w pół drogi.

Andrzej Kostołowski, Sztuka bez odpadów, „Exit” 1996, nr 3 (27)

Tomasz Domański, „Pomniki Czasu”, fragment wystawy, fot. Tomasz Domański, Mirosław Koch

Tomasz Domański, „Pomniki Czasu”, fragment wystawy, fot. Tomasz Domański, Mirosław Koch

Tomasz Domański, „Pomniki Czasu”, fragment wystawy, fot. Tomasz Domański, Mirosław Koch

Tomasz Domański, „Pomniki Czasu”, fragment wystawy, fot. Tomasz Domański, Mirosław Koch

Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku to jedyny w kraju ośrodek rzeźbiarski, istotny punkt na kulturalnej mapie Polski, położony w samym jej sercu. To miejsce szczególnie przyjazne artystom, w którym przyroda współgra ze sztuką, tradycja z nowoczesnością, historia z teraźniejszością.

Centrum jest przestrzenią dedykowaną pracy twórczej zogniskowanej na rzeźbie i działaniach jej pokrewnych, do której artyści chętnie wracają na różnych etapach swojej drogi twórczej. Orońskim rezydentem na przestrzeni trzech dekad był Tomasz Domański. Jako reprezentant młodego pokolenia, debiutujący na przełomie lat 80. i 90. XX w. uczestniczył w seminarium i pokazie Młoda Rzeźba Polska – Miejsca, nie miejsca (1992). Zrealizował wówczas w Orońsku swój pierwszy obiekt z cyklu Pomniki Czasu (Sublimatory). W roku 1994 Domański był kuratorem międzynarodowego sympozjum rzeźbiarskiego Kamień. W ramach pobytu stypendialnego w tym samym roku powstała monumentalna instalacja Sztolnie, prezentowana na wystawie indywidualnej w Galerii Oranżeria (CRP), w kolejnych latach eksponowana także w krakowskiej i kieleckiej BWA oraz na wystawie Ikonopress w Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie. Po dwóch dekadach Sztolnie nie tylko nie straciły swojej formy, ale nabrały szlachetnej patyny. Ciekawie zaprezentowały się w kolejnych odsłonach: podczas Art Market w Parku Millenaris w Budapeszcie (2016), w Ogrodach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie (2017) oraz w radomskiej Elektrowni, a także w czasie wystawy kolekcji CRP i warszawskiej Zachęty w Narodowym Forum Muzyki we Wrocławiu w 2019 roku. Aktualnie praca eksponowana jest w kolekcji parkowej Centrum. W 1997 roku artysta uczestniczył w wystawie zbiorowej Geometria w rzeźbie polskiej; dwa lata później w pokazie Utopia i wizja w Muzeum Rzeźby Współczesnej. W latach 2000–2004 zrealizował dwie akcje plastyczne z lodem: Respiratorium i Rzeźbę sezonową oraz brał udział w wystawie zbiorowej Materia światła. W tym czasie był także członkiem Rady Programowej Centrum. W ramach ekspozycji Sztuka III RP (2003) zaprezentował dokumentację wideoinstalacji Ruchy leśne według Makbeta, która pokazywana była w Muzeum Historycznym we Wrocławiu w 1997 roku. Obecna wystawa jest kolejnym świadectwem szczególnej więzi Tomasza Domańskiego z Centrum.

Pomniki Czasu mają charakter retrospektywnego, monumentalnego pokazu, autorskiej opowieści podsumowującej niemal trzydziestoletni program artysty, którego idea oparta jest na utopijnej próbie plastycznego zwizualizowania czasu. Wystawa powstała we współpracy z Ośrodkiem Kultury i Sztuki (OKiS) we Wrocławiu, producentem premierowej odsłony Pomników Czasu w Centrum Nauki i Sztuki, Stara Kopalnia w Wałbrzychu w 2019 oraz wydawcą monograficznej publikacji pod tym samym tytułem.

Orońska odsłona Pomników Czasu zaprezentowana zostanie w Muzeum Rzeźby Współczesnej w nieco zmienionej konfiguracji. W ramach przygotowanej przez artystę autorskiej koncepcji aranżacyjnej i w specjalnie skonstruowanych przestrzeniach ekspozycyjnych zobaczyć będzie można: instalacje, obiekty, prace multimedialne, modele, fotografie i filmy oraz archiwalną dokumentacją ikonograficzną, która towarzyszyła powstawaniu Pomników Czasu. Zobaczymy opus magnum artysty, przekrojowy pokaz od prac wczesnych po dojrzałe, w tym projekty jeszcze niezrealizowane oraz istotne dla nowego etapu twórczości. W ekspozycji plenerowej orońskiego parku zrealizowana będzie efemeryczna akcja pt. Równowaga chwiejna.

Tomasz Domański, „Pomniki Czasu”, fragment wystawy, fot. Tomasz Domański, Mirosław Koch

Tomasz Domański, „Pomniki Czasu”, fragment wystawy, fot. Tomasz Domański, Mirosław Koch

Tomasz Domański, „Pomniki Czasu”, widok wystawy, fot. Tomasz Domański, Mirosław Koch

Tomasz Domański, „Pomniki Czasu”, widok wystawy, fot. Tomasz Domański, Mirosław Koch

Tomasz Domański jest artystą wyjątkowym, wizjonerem, badaczem i obserwatorem procesów natury, obdarzonym dużą intuicją artystyczną. Zajmuje się sztuką akcji, sztuką efemeryczną, performance. Artysta poza tradycyjnymi materiałami włącza nieoczywiste media rzeźbiarskie – żywioły: lód i ogień, które wyznaczają przebieg konstruowanych akcji; wykorzystuje naturalne zjawiska topnienia, spalania czy ciążenia oraz wartości akustyczne, zapisy odgłosów ognia i wody, np. dźwięk kropel spadających z roztapiającego się lodu. Istotną częścią tych akcji-realizacji są multimedia i nowe techniki cyfrowe, które pozwalają zarejestrować zachowanie żywiołów, zmianę formy, procesualność.

Ideą programu artysty zawartego w tytułowym cyklu, jest utopijna próba plastycznego zwizualizowania czasu, czyli tworzenia sprzyjających warunków do umownej jego obserwacji. Teksty krytyczne, objaśniające rozumienie Pomników Czasu jako monumentu relatywnego w kategorii współczesnej rzeźby, znajdziemy w monografii artysty. Tomasz Domański o Pomnikach Czasu pisze, że są realizacją obiektów tworzonych z zamysłem obserwowania działania czasu w materii. Nie jest tutaj istotne skończone dzieło sztuki, ważny jest proces jego powstawania, cykl życia dzieła, którego częścią są także destrukcja i dematerializacja. Tematem najwyraźniej obecnym w dziełach artysty jest czas, jego rejestrowane w materii przebiegi, upływ, nieuchwytność, zależność od punktów odniesienia. Na naszą świadomość oddziałują porządki: czasu kolistego, opartego na cyklach natury, i czasu linearnego, utrwalonego przez tradycję kultury zachodniej. Grzegorz Borkowski w recenzji monografii umieszczonej w orońskim Kwartalniku Rzeźby (2–3 / 2019, s. 91) pisze: W „Pomnikach Czasu” mieści się kilka różnych pojęć czasu: czas subiektywny, emocjonalny, czas molekularny rozpadających się cząstek lodu, czas bezwzględny, odmierzany kalendarzem i zegarem, wreszcie czas duchowy kriogeniczny, związany z indywidualnym przeżyciem sensu życia […].

Prace, które będzie można zobaczyć w Orońsku, powstały w wyniku fascynacji artysty naturą. Tym, co zajmuje Tomasza Domańskiego, pisze Adam Sobota, jest usytuowanie człowieka w obrębie natury i wobec innych ludzi. Jego dzieła mówią nam, że jednostka musi stale określać się wobec zjawisk, które rozwijają się w czasie i mogą być identyfikowane poprzez relacje współzależnych czynników. Poczucie tymczasowości, przemijalności, cykliczności zostały immanentnie wpisane w tę twórczość. Domański w swoich dziełach odwołuje się do skrajnych kategorii, łącząc je w nierozerwalne pary: życie – śmierć, natura – kultura, fizyczność – metafizyka. Przyjętym przez artystę sposobem wypowiedzi w sztuce jest rzeźba efemeryczna w formie monumentalnych i spektakularnych instalacji sytuowanych w przestrzeni publicznej.

Na wystawie zobaczymy także dokumentację wieloletniego projektu artysty, w którym idea efemeryczności odzwierciedlona jest w dynamicznej strukturze symbiotycznego ogrodu rzeźb – Wieżogród / TowerTopia na Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich, na Dolnym Śląsku.