„Perspektywa wieku dojrzewania. Szapocznikow – Wróblewski – Wajda” w Muzeum Śląskim

Wystawa „Perspektywa wieku dojrzewania. Szapocznikow – Wróblewski – Wajda” zaprezentuje twórczość trojga przedstawicieli pokolenia „zarażonych wojną”: malarza Andrzeja Wróblewskiego (1927–1957), rzeźbiarki Aliny Szapocznikow (1926–1973) i reżysera Andrzeja Wajdy (1926–2016). Łączy ich nie tylko zbliżona data urodzenia i wczesna utrata ojca, ale też podobieństwo doświadczeń związanych z miejscem i czasem dojrzewania: okresem II wojny światowej w okupowanej Polsce. To, czego byli uczestnikami i świadkami, naznaczyło w sposób bardzo szczególny zarówno ich życie, jak i twórczość.

Literatura badająca i komentująca utwory w najrozmaitszy sposób nawiązujące do traumy i pamięci II wojny światowej jest z roku na rok obszerniejsza i zapewne wykracza już poza liczbę powstałych na ten temat dzieł – aczkolwiek każdego roku ich również przybywa. Kolejne pokolenia twórców wskazują na nowe aspekty tej tematyki i sięgają po coraz to inne formy mające odświeżyć i wyostrzyć zatartą przez dziesiątki lat zbiorową pamięć. Również kolejne pokolenia badaczy wracają do powszechnie rozpoznanych dzieł, by wydobyć z nich pominięte dotąd aspekty. Jednym z nich jest dotychczas nieuwzględniany w opracowaniach teoretycznych i na wystawach, wspólny dla niemałej grupy twórców czynnik związany z bardzo szczególnym okresem życia, w jakim zastały ich działania wojenne, czyli z pokwitaniem.

Andrzej Wróblewski,„Rozstrzelany, Rozstrzelanie z Gestapowcem”, 1949

Andrzej Wróblewski,„(Człowiek rozdarty I)”, niedatowana, dzięki uprzejmości Muzeum Narodowgo we Wrocławiu

Alina Szapocznikow, „Lampa (Sculpture-Lampe)”, 1967, dzięki uprzejmości Galerii Starmach, Kraków

Alina Szapocznikow, szkic do rzeźby „Kobieta – Róża“, ok. 1959, fot. Galerie Isabella Czarnowska, Berlin, dzięki uprzejmości Galerie Isabella Czarnowska, Berlin

Alina Szapocznikow, „Samogłoska”, 1962, fot. Galerie Isabella Czarnowska, Berlin, dzięki uprzejmości Galerie Isabella Czarnowska, Berlin

Andrzej Wróblewski, „(Nagrobek kobiety II)”, niedatowana, dzięki uprzejmości Galerii Starmach, Kraków

Okres ten jest sam w sobie postrzegany jako traumatyczny, a w szczególnych okolicznościach, wynikających z życia rodzinnego, relacji z grupą rówieśniczą, systemu edukacji oraz okoliczności, w jakich przebiega inicjacja seksualna, może mieć decydujący wpływ na przebieg całego dalszego życia. Jeśli do tych kilku zmiennych dodamy dodatkowe czynniki, takie jak śmierć jednego z rodziców i obcowanie z okrucieństwem wojny, jej demoralizacją i obscenicznością, otrzymamy bardzo szczególny, „wojenny syndrom pokwitania”.

Nowe odczytywanie twórczości Aliny Szapocznikow i Andrzeja Wróblewskiego trwa od kilkunastu lat, ich nazwiska są też coraz lepiej znane w świecie. Filmy Andrzeja Wajdy cieszą się popularnością na całym świecie od półwiecza. Jednak zderzenie na jednej wystawie dzieł trojga artystów odbędzie się po raz pierwszy. Jej zamysł ogniskuje się na jednoczącym czynniku, określonym jako „perspektywa wieku dojrzewania”. Taki punkt widzenia stwarza szansę na rewizję dotychczasowego podejścia do wielu dzieł, ich ponowne odczytanie i zreinterpretowanie.

„Popiół i diament”, reż. Andrzej Wajda, fot. PAP

Andrzej Wróblewski,„[Nagrobki]”, niedatowana, dzięki uprzejmości Galerii Starmach, Kraków

„Perspektywa wieku dojrzewania. Szapocznikow – Wróblewski – Wajda”, widok wystawy, fot. Rafał Wyrwich / Muzeum Śląskie w Katowicach

„Perspektywa wieku dojrzewania. Szapocznikow – Wróblewski – Wajda”, widok wystawy, fot. Rafał Wyrwich / Muzeum Śląskie w Katowicach

„Perspektywa wieku dojrzewania. Szapocznikow – Wróblewski – Wajda”, widok wystawy, fot. Rafał Wyrwich / Muzeum Śląskie w Katowicach

„Perspektywa wieku dojrzewania. Szapocznikow – Wróblewski – Wajda”, widok wystawy, fot. Rafał Wyrwich / Muzeum Śląskie w Katowicach, fot. Rafał Wyrwich / Muzeum Śląskie w Katowicach

„Perspektywa wieku dojrzewania. Szapocznikow – Wróblewski – Wajda”, widok wystawy, fot. Rafał Wyrwich / Muzeum Śląskie w Katowicach

„Perspektywa wieku dojrzewania. Szapocznikow – Wróblewski – Wajda”, widok wystawy, fot. Rafał Wyrwich / Muzeum Śląskie w Katowicach

„Perspektywa wieku dojrzewania. Szapocznikow – Wróblewski – Wajda”, widok wystawy, fot. Rafał Wyrwich / Muzeum Śląskie w Katowicach

„Perspektywa wieku dojrzewania. Szapocznikow – Wróblewski – Wajda”, widok wystawy, fot. Rafał Wyrwich / Muzeum Śląskie w Katowicach

Na wystawę złożą się prace rzeźbiarskie i rysunki Aliny Szapocznikow oraz obrazy, gwasze, monotypie i rysunki Andrzeja Wróblewskiego. Dzieło Andrzeja Wajdy zostanie zaprezentowane przez szkice do scenopisów, plakaty, fotosy i fragmenty jego filmów z lat 1955–2016. Uzupełnieniem wystawy będą projekcje filmów o Szapocznikow, Wróblewskim i Wajdzie oraz archiwalnego filmu z przedstawienia Akropolis Jerzego Grotowskiego i Józefa Szajny z roku 1962.