„Chłoporobotnik i boa grzechotnik” w Galerii Arsenał w Białymstoku

Chłoporobotnik i boa grzechotnik to kolejna edycja wystawy prezentowanej w 2016 roku w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Pierwsza wersja badała konstruowane centralnie narzędzia awansu społecznego i miękką propagandę na przykładzie ilustrowanego czasopisma dla młodzieży z ośrodków wiejskich „Nowa Wieś” oraz sposób użycia przez ustrój totalitarny kultury jako napędu i kodyfikatora zmiany statusu jednostki.

Aktualna wystawa w Galerii Arsenał przygląda się kulturze rdzennej i akademickiej powstającej na Podlasiu – najmocniej zróżnicowanym etnicznie i klasowo regionie przedwojennej Polski. Ukazuje ją na tle kultury ogólnopolskiej – podziemnej i reżimowej, a także w świetle zmian społecznych zachodzących w wyniku reformy rolnej – powszechnego uwłaszczenia chłopów z 1944 roku. Właśnie to wydarzenie zostało wskazane jako fundamentalne dla współczesnego społeczeństwa polskiego (z jego podziałami klasowymi i nierównościami oraz resentymentami) w przełomowej dla dyskusji o historii Polski książce „Prześniona rewolucja” Andrzeja Ledera (2014). Rewolucja (II wojna światowa i konferencja jałtańska) wykonana niejako „cudzymi rękami” zapewniła stabilność, spokój społeczny i wzrost gospodarczy, ale zwolniła obywateli z odpowiedzialności za zmianę i pozbawiła ich szansy na akt politycznego upodmiotowienia.

Wystawa, zbudowana kubistyczną metodą realizmu kompozycyjnego, składa się z czterech chronopolitycznych opowieści: o przedwojniu, o czasie zaraz po II wojnie światowej, o momencie ustanowienia nowoczesnej mieszczańskiej kultury w Polsce i jej degradacji oraz o współczesności, czyli okresie po 1989 roku. Każda część powtarza mniej więcej tę samą historię, ale z perspektywy innego czasu: czy to powstania prac, czy momentu historycznego, o którym opowiada. Każda zestawia to, co realistyczne, nastawione na modernizację i postęp, z tym, co romantyczne, często sentymentalne – gdyż związane ze światem, który przeminął. Odwołuje się do przestrzeni związanych z przemocą, często nieuświadomionych, twórczo „przepracowanych” przez artystów. Przy czym realizm i sztuka realistyczna – za Györgyem Lukácsem – to sztuka, która daje odbiorcy możliwość identyfikowania się.

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

„Chłoporobotnik i boa grzechotnik”, widok wystawy

Imaginarium przedstawionych prac to nie tyle archiwum motywów, ile pozwalające się przeżywać historie wyobrażeń połączonych z emocjami i osadzonych w etycznej ramie: oficjalnej wykładni czy też tzw. „mądrości etapu”. Wyobrażeniowe scenariusze z podręczników szkolnych pozwalały zaspokajać pragnienia i strukturyzowały podmiot, tak indywidualny (obywatela), jak i zbiorowy (społeczeństwo). Jako struktury fantazmatyczne manifestują się w języku: czy to w propagandowej nowomowie, czy we współczesnej mowie nienawiści. W sztuce przejawiają się nie tylko w znakach, ale też w plastyce, stąd każda część jest utrzymana w nieco innej konwencji stylowej: od realizmu mieszczańskiego i jego klasycyzujących wariacji – przez socrealizm w odmianach purystycznych i jako koloryzm, formalizmy lat 60., w tym dekoracyjny neokubizm czy socfuturyzm, hiperrealizm, sztukę konceptualną: soc art i soc art dada, nowych dzikich i punk z ich rozumieniem realizmu jako aury politycznej, wojerystyczną sztukę krytyczną – po współczesne poszukiwania młodych twórców działających w warunkach realizmu kapitalistycznego warsztatem occupational realism. Wystawa zadaje pytanie nie tylko o pochodzenie społeczne Polaków i procesy kształtujące współczesnych obywateli, ale także o odpowiedzialność sztuki i artysty za miejsce obywateli w trudnej genealogii polskiego społeczeństwa oraz o to, jak czas „pracuje” w sztuce.

Ewa Tatar