„Plan Tysiącletni” Agnieszki Polskiej w Muzeum Sztuki Nowoczesnej

Plan Tysiącletni to najnowsza praca Agnieszki Polskiej, która wypełni wysoką na 11 metrów salę wystawienniczą Muzeum nad Wisłą. Wyświetlany na dwóch ekranach film opowiada o procesie elektryfikacji polskiej wsi tuż po II wojnie światowej. To z jednej strony historia modernizacji i emancypacji, a z drugiej poetycki wyraz niepokojów wynikających z uwikłania bohaterów w moment przełomu technologicznego, w którym „prąd odmierza nowy czas”.

W tej imponującej rozmachem instalacji wideo publiczność rozpozna cenionych aktorów teatralnych i filmowych: Jaśminę Polak, Bartosza Gelnera, Piotra Polaka i Juliana Świeżewskiego oraz usłyszy głos Antoniny Nowackiej, wokalistki i artystki dźwiękowej.

Wystawa składa się z wideoinstalacji prezentowanej w Muzeum nad Wisłą i szeregu wydarzeń towarzyszących odbywających się w Muzeum oraz online. Publiczność będzie mogła uczestniczyć w Sympozjum Electric Summer School z udziałem filozofek McKenzie Wark, Bogny Konior i Katarzyny Czeczot, socjologa Benjamina Brattona i historyka Sandy’ego Isenstadta czy obejrzeć Iskra TV – serię krótkich filmów przygotowanych przez ekspertów wprowadzających w historię elektryfikacji i jej kontekst społeczno-polityczny, m.in. powojennego energetyka Jacka Szyke i ekonomistę i badacza Rafała Zasunia.

Agnieszka Polska, „Plan Tysiącletni”, kadr z filmu

Agnieszka Polska, „Plan Tysiącletni”, kadr z filmu

Agnieszka Polska, „Plan Tysiącletni”, kadr z filmu

W „Planie Tysiącletnim” Agnieszka Polska zestawia na dwóch przeciwległych ekranach czworo bohaterów wywodzących się z klasy ludowej: parę inżynierów, podłączających we wczesnych latach 50. obszary wiejskie do sieci elektrycznej i dwóch partyzantów, ukrywających się w okolicznych lasach. W ich rozmowach przewija się kalejdoskop emocji: nadzieja na lepsze jutro, wiara w postęp, ale też lęk i poczucie osamotnienia. Mimo że każde z nich inaczej wyobraża sobie nowy świat, łączy ich świadomość, że znaleźli się w przełomowym momencie historii. Równie istotnymi bohaterami filmu są natura, czas i technologia – w symbolicznej warstwie pracy podkreślona animacjami cyfrowymi.

Film Agnieszki Polskiej to nowatorskie spojrzenie na pierwsze lata powojenne. Elektryczność od samego początku budziła zarówno zachwyt, jak i lęk. „Rozświetlanie mroku” było przecież nadludzką siłą sprawczą; jak nazywali ją w Polsce Ludowej elektrycy: „sekretem skradzionym błyskawicom”. W dwudziestoleciu międzywojennym prąd docierał do jednej wsi na sto. Powszechna elektryfikacja stała się oficjalnym celem władz centralnych dopiero w 1950 roku. Osadzając swoich bohaterów w historii powojennej, Agnieszka Polska stawia jak najbardziej aktualne pytania: w jaki sposób dostęp do infrastruktury daje władzę a jego brak wyklucza i odcina od modernizacji? Które grupy społeczne i instytucje kontrolują technologie i narzucają ramy życia zbiorowego?

Agnieszka Polska, „Plan Tysiącletni”, widok wystawy, fot. Daniel Chrobak

Agnieszka Polska, „Plan Tysiącletni”, widok wystawy, fot. Daniel Chrobak

Agnieszka Polska, „Plan Tysiącletni”, widok wystawy, fot. Daniel Chrobak

Kuratorka Natalia Sielewicz w odniesieniu do poetyki wystawy proponuje termin „socrealizm magiczny” – Polska traktuje bowiem technologię i modernizację jako pełnoprawne bohaterki swoich opowieści, nie oddzielając ich od natury, a wręcz wzmacniając ten nieoczywisty splot. Artystka posługuje się sugestywnym obrazem, intensywną ścieżką dźwiękową i poetycką narracją, by oddać najbardziej uniwersalne emocje: tęsknotę, lęk, poczucie utraty i nadzieję. Ukazuje w ten sposób technologię jako doświadczenie zmysłowe i duchowe: bliskie światom snu, wyobraźni, zjawisk nadprzyrodzonych i rytuałów mistycznych, dzięki którym „noc staje się dniem”. Za filozofem Yukiem Hui artystka proponuje, by spojrzeć na technologię, środowisko naturalne i ludzką myśl jako globalny, zapętlony system powiązanych ze sobą elementów, i odejść od linearnego rozumienia postępu, podziałów na nowoczesne i tradycyjne, naturalne i sztuczne.