„Wyspa” Daniela Rycharskiego na Jeziórkach

Historia Jeziórek i znajdującej się na nich wyspy – popularnego miejsca wypoczynku – związana jest w swoich początkach z terrorem i przemocą z powodu nienawiści rasowej. Być może to właśnie ten nieoczywisty splot dzisiejszej sielskości i trudnej historii rodzi potrzebę przemyślenia go za pomocą działań artystycznych. Projekt „Wyspa”, współtworzony przez artystę Daniela Rycharskiego, dzieje się w tej przestrzeni i składa z kilku elementów, których można doświadczyć poprzez krótki rejs, od brzegu do brzegu, na usytuowaną na środku jeziora wyspę. Nie jest to tylko przeprawa, która dotyka związku pomiędzy kiedyś i dziś, ale również coś w rodzaju drogi, podczas której można zapytać o ludzi, dobrych i złych, i ich postawy.

Scenografia z głośnego filmu Pokłosie, składająca się na zainscenizowany w tym miejscu cmentarz żydowski, jest niczym zły sen opowiadający o stosunkach polsko-żydowskich. To obraz, który budzi niepokój. Pogrzebany zbyt płytko, by czuć się wobec niego bezpiecznie, grozi pytaniami o niewygodną przeszłość. Wszędzie, nawet w Sierpcu – mieście, które według najnowszych badań historyków nie wyróżnia się eksplozją na dużą skalę tego typu sąsiedzkiej agresji. Być może właśnie dlatego jest miejscem, gdzie w sposób bardziej owocny można podjąć rozmowę i refleksję nad historią i wciąż nieprzebrzmiałymi zagrożeniami. Rozmowę o tym, czy niechęć i uprzedzenia mogą objawić się dzisiaj w pejzażu, który przedstawia się sielsko.

Daniel Rycharski, „Wyspa”, fot. Michał Buczek

Daniel Rycharski, „Wyspa”, fot. Michał Buczek

Daniel Rycharski, „Wyspa”, fot. Michał Buczek

Daniel Rycharski, „Wyspa”, fot. Michał Buczek

Kolorowy pas krepinowych kwiatów, układający się w rodzaj wstęgi-tęczy opasującej scenografię, jest kolejnym mocnym symbolem wprowadzającym nas w kontekst współczesny. Liczba pąków oddaje liczbę żydowskich mieszkańców Sierpca tuż przed II wojną światową, natomiast kolory tęczy wskazują na jeden ze znaków związanych ze środowiskiem LGBT. Łącząc te dwie z pozoru odległe od siebie kwestie chcemy zastanowić się, jak niechęć, nienawiść, a w końcu przemoc napędzają różne co do przyczyny, ale podobne w sposobie działaniach mechanizmy wykluczenia. Jak dobrze udokumentowana i rozumiana historia może pomóc w rozpoznaniu dzisiejszych zagrożeń pod postacią homofobii lub „antysemityzmu ludzi łagodnych i dobrych”.

Czym jest Wyspa? Historycznie – jako Jeziórka – miejscem stworzonym przez żydowskich robotników przymusowych w okresie, który bezpośrednio poprzedzał „ostateczne rozwiązanie”, czyli wymordowanie Żydów. Dziś – przypomnieniem prawdy, że uprzedzenia i nienawiść, o których sądziliśmy, że są na dobre zamknięte w przeszłości, łatwo dają się obudzić i wykorzystać raz jeszcze przeciwko Innym.

Projekt „Wyspa” jest dopełnieniem działań związanych z tymczasowym upamiętnieniem miejsca po dawnej, spalonej synagodze w Sierpcu. To rodzaj negatywu, dopowiedzenia do ustawionego w tamtym miejscu pomnika, wskazanie na możliwe skutki zaniechania działań. Te dwa połączone ze sobą miejsca, dwa działania, razem składają się na opowieść, rodzaj apelu o historię ratowniczą – o ratowanie przyszłości przed tym, co znamy z przeszłości, przed postawami antysemickimi czy homofobicznymi. Przypomnienie o możliwych następstwach nienawiści.

Nasza praca związana z Wyspą zainspirowana została m.in. przez tekst Marcina Dzierżanowskiego Biedni chrześcijanie patrzą na Paradę Równości, który zestawia ze sobą obie istotnie dla nas kwestię: antysemityzmu i homofobii poprzez odwołanie do zakorzenionych w polskiej kulturze tekstów Czesława Miłosza czy Jana Błońskiego. Projekt dla Sierpca jest naszą próbą kontynuowania tego dialogu, dopisania kolejnego rozdziału do tej wymagającej rozmowy.

Daniel Rycharski, „Wyspa”, fot. Michał Weber

Daniel Rycharski, „Wyspa”, fot. Michał Weber

Daniel Rycharski, „Wyspa”, fot. Michał Weber

Projekt powstał ze współdziałania różnych grup i instytucji zaangażowanych w przygotowywanie działania i konsultowanie jego elementów. Był to rodzaj tymczasowej koalicji podejmującej to wyzwanie. W jej skład wszedł Urząd Miasta w Sierpcu, wydający zgodę na ten projekt, a także Stowarzyszenie Pomoc Wzajemna w Zawidzu, dzięki któremu możliwe stało się stworzenie kwiatowej dekoracji wyspy w tradycyjnej technice, popularnej przy okazji różnych lokalnych świąt. Ważnym składnikiem działań są warsztaty prowadzone dla uczniów katolickiego gimnazjum i liceum Leonium, dotyczące sztuki współczesnej jako narzędzie dyskusji o społecznych problemach.

Projekt ten jest jedną z realizacji, które złożą się na indywidualną wystawę Daniela Rycharskiego w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie w 2019 roku.