„Bestiarium” w Gdańskiej Galerii Miejskiej

Nie jesteśmy zwierzętami, a tego, co rozumiemy pod pojęciem bycia człowiekiem, chyba nigdy nie osiągniemy. I chociaż nie jesteśmy zwierzętami, jesteśmy od nich gorsi. Zwierzęta zabijają tylko wtedy, gdy się bronią bądź są głodne, ale nigdy bez powodu lub potrzeby. Ludzie zabijają bez potrzeby. Zabijają z powodu wiary i ideologii.
Günter Grass [w:] Günter Grass  i polski Pan Kichot, napisała i zebrała Maria Janion, słowo/obraz/terytoria, Gdańsk 1999, s. 27

Bestiarium to iluminowana księga zawierająca przedstawienia zwierząt prawdziwych i fantastycznych, którym towarzyszą komentarze o charakterze dydaktycznym. Nasze Bestiarium to pokaz prac współczesnych artystów, w których pojawiają się motywy zwierzęce w formie metafor odnoszących się do ludzkich cech, sytuacji i emocji.
Próba opisu „naszego” świata poprzez symboliczne odniesienie się do świata fauny ma niezwykle długą tradycję sięgającą pierwotnych obrzędów religijnych i pierwszych kosmogonii. Zwierzęta bowiem to istoty biologicznie nam najbliższe, a jednocześnie wystarczająco odległe, by móc przenosić na nie to,  co w nas samych niezrozumiałe i niepokojące, rzadziej piękne i fascynujące.

„Bestiarium”, widok wystawy

Czekalska + Golec, „Catwalk”

Art Spiegelman, „Maus”

Basia Bańsa, „Podpalił stajni pełną koni w zemście za królika”

W twórczości Güntera Grassa, będącej dla tej wystawy punktem wyjścia, zwierzęca metaforyka pojawia się często i pełni istotną rolę. Jego literacki i plastyczny świat, pełen jest psów, szczurów, ryb, ptaków i przedstawicieli innych gatunków, które tworzą własny mikrokosmos równoległy wobec ludzkiego. Grassowski zwierzyniec bardziej przypomina jednak bohaterów z Baśni Braci Grimm niż z dydaktycznych bajek Ezopa, a rysunki i grafiki przywodzą na myśl dzieła północnoeuropejskich mistrzów średniowiecznych bestiariuszy.
W sztuce współczesnej zwierzęca symbolika jest wciąż obecna, choć pojawia się na różnych poziomach reprezentacji, dając szerokie pole do interpretowania.

Z jednej strony artyści wybierają przedstawienia zwierząt, aby opowiedzieć o opresyjności systemów polityczno-społecznych, choć już dawno uświadomiliśmy sobie, że najokrutniejszym gatunkiem, również wobec własnych przedstawicieli, jest człowiek. W pracy Rafała Wilkapt. Hero ślimak na żyletce symbolizuje zarówno umiejętność radzenia sobie ludzi w czasie Zagłady, jak i ofiarę bezmyślnych „zabaw” oprawców. Komiks Arta Spiegelmana Maus to już klasyka metaforycznego mówienia o Holokauście.

O relacjach międzyludzkich dobitnie opowiada też Basia Bańda w instalacji Podpalił stajni pełną koni w zemście za królika, gdzie przywiązanie i tęsknota splata się z potrzebą zemsty i  okrucieństwem.
Świat fauny nadal też nierozerwalnie łączymy z obszarem seksualności i skrywanych perwersji. Te mogą być realizowane w domowym zaciszu, jak w fotografiach Ireny Kalickiej z cyklu Teatrzyk domowy, czy też mają charakter groteskowego spektaklu, jak wideo Katarzyny Kozyry Pojawienie się jako Lou Salomé.

Katarzyna Kozyra, „Pojawienie się jako Lou Salome”

Basia Bańsa, „Podpalił stajni pełną koni w zemście za królika”

Rafał Wilk, „Hero”

Rafał Wilk, „Pierwsza piątka. Wróżba kumaka”

Prace Basi Bańdy

Zofia Gramz, rysunki

Są też w sztuce menażerie prywatne, bestiariusze codzienności, w których, tak jak w rysunkach Zofii Gramz zwierzęta i postacie hybrydyczne ironicznie opisują zwyczajne historie z miejskiego życia.
Istnieje też możliwość innego spojrzenia na zwierzęta: uznanie ich za autonomiczne byty posiadające swoje własne cechy, bez potrzeby oceniania ich z ludzkiej perspektywy, jako dobre lub złe. W cyklu fotografii duetu Czekalska/Golec Catwalk bohaterem jest biały kot samotnie eksplorujący nocą ludzkie, bądź naturalne przestrzenie. Choć czasem ledwo możemy go dostrzec, uświadamiamy sobie, że nasz dostęp do jego świata jest bardzo ograniczony, a poczucie wyższości jako gatunku dyskusyjne. Weźmy bowiem pod uwagę choćby możliwości kociego wzroku doskonale działającego w ciemnościach…

A może koty i inne zwierzęta wiedzą o nas ludziach dużo więcej niż nam się wydaje i niż my o sobie samych?

Anna Ciabach