„Zderzenia epistemiczne. Sztuka, nauka i antropocen” w CSW Łaźnia

Granice między nauką a sztuką zostały głęboko zdestabilizowane w dobie Antropocenu, w wyniku postępującego rozkładu ekologicznego niszczącego struktury epistemiczne węglowej ery nowoczesności. Wystawę „Zderzenia epistemiczne” określić można jako rozpoznanie potencjału praktyk artystycznych do przemodelowania dominujących paradygmatów naukowego rozumowania poprzez zakłócanie logiki technokratycznych rozwiązań i przesuwanie do granic możliwości obowiązujących metodologii badawczych.

Na ekspozycji znalazły się prace powstałe w wyniku procesu opartego na współpracy, w tyglu, w którym europejskie laboratoria, technologie i naukowa wiedza otworzyły się na katalizator artystycznej inwencji. Dopiero w kontekście, w którym badania naukowe uwolnione zostały od ograniczeń epistemologii holocenu, powstały warunki do poszukiwania niekonwencjonalnych odpowiedzi na wyzwania planety. Wraz z odwróceniem zwyczajowego podziału ról, maksyma „nauka dla sztuki” może stać się alternatywnym sposobem współpracy artystyczno-naukowej, w której to sztuka stawia pytania, a nauka wytycza drogę prowadzącą do odpowiedzi. Różnorodność podejść przedstawionych na wystawie odzwierciedla eklektyczny charakter ekspertów zaangażowanych w projekt STUDIOTOPIA: onkolożek i biologów morskich, chemików i psycholożek środowiskowych, sejsmologów i antropolożek zajmujących się istotami innymi niż ludzkie, a także specjalistów i specjalistki z dziedziny paleontologii, fotoniki, nauki o danych i biologii roślin. W świetle wielorakich wyzwań antropocenu, od katastrofalnych zmian klimatycznych, wymierania gatunków i postępujących pandemii po przyspieszającą hybrydyzację świata naturalnego i syntetycznego, wystawa Zderzenia epistemiczne jeszcze głośniej wzywa do epistemicznej różnorodności. Ekspozycja jest próbą przeciwstawienia się apriorycznym wymaganiom użyteczności i opowiedzenia się za społecznie sprawiedliwymi i ekologicznie świadomymi praktykami naukowymi. Zderzenie epistemów sztuki i nauki zaciera granice dyscyplin, radykalnie odwracając hierarchie zachodniego myślenia i tworząc przestrzeń dla hybrydowych form dziewiczej wiedzy o świecie.

widok wystawy „Zderzenia epistemiczne. Sztuka, nauka i antropocen”; fot. Adam Bogdan

widok wystawy „Zderzenia epistemiczne. Sztuka, nauka i antropocen”; fot. Adam Bogdan

widok wystawy „Zderzenia epistemiczne. Sztuka, nauka i antropocen”; fot. Adam Bogdan

widok wystawy „Zderzenia epistemiczne. Sztuka, nauka i antropocen”; fot. Adam Bogdan

widok wystawy „Zderzenia epistemiczne. Sztuka, nauka i antropocen”; fot. Adam Bogdan

widok wystawy „Zderzenia epistemiczne. Sztuka, nauka i antropocen”; fot. Adam Bogdan

widok wystawy „Zderzenia epistemiczne. Sztuka, nauka i antropocen”; fot. Adam Bogdan

widok wystawy „Zderzenia epistemiczne. Sztuka, nauka i antropocen”; fot. Adam Bogdan

widok wystawy „Zderzenia epistemiczne. Sztuka, nauka i antropocen”; fot. Adam Bogdan

Zderzenia epistemiczne to konstelacja składająca się z trzech wielokomórkowych klastrów, prezentujących kolaboracyjne projekty powstałe na grząskim gruncie artystycznego i naukowego niepokoju epoki antropocenu. W pierwszym klastrze, poświęconym Ekologiom spekulatywnym, artyści sięgają po alternatywne epistemy, by zakwestionować porządek przestrzenny i czasowość antropocenu. Czerpiąc z mądrości ludowej, przepowiadania przyszłości z rybich jelit, snucie hipotez o przedludzkiej ewolucji plastiku, wsłuchiwanie się w częstotliwości pierwotnego bagna starają się nam unaocznić kolizje historii naturalnej i historii człowieka w nowej epoce geologicznej. Innym artystycznym punktem wyjścia do dociekań nad radykalnym powiązaniem wszystkich ożywionych i nieożywionych bytów ziemskich oraz nad pochodzeniem życia biologicznego staje się naukowa obserwacja wpływu światła na mikroskopijne cząsteczki. Druga grupa, Ziemskie Sensorium gromadzi dzieła sztuki zmierzające do zwiększenia wrażliwości ekologicznej, kwestionujące społeczną obojętność wobec innych gatunków. Współczesna nauka i potoczna wiedza o roślinach łączą siły w interdyscyplinarnym badaniu, mającym na celu dowartościowanie świata roślinnego i uznanie empatii wobec roślin za ten czynnik społeczny, który doprowadzi do ekologicznej transformacji. Alternatywne epistemologie rozwijają się dzięki wymianie zmysłów w ramach taksonomicznych porządków, a poezja, malarstwo, dźwięk i zapach tworzą fenomenologiczny most do aberracji komórkowych, geomorficznych wibracji i fal mózgowych. Trzeci klaster Zhakować technokrację, przedstawia praktyki artystyczne, które zadają kłam technologicznym panaceom i powierzchownym rozwiązaniom problemów systemowych, proponowanym przez korporacyjne i polityczne elity. Ekologiczne drogi na skróty obiecywane przez biotechnologię, zielony kapitalizm i wirtualne reprezentacje, które w żaden sposób nie naruszają aktualnych, niesprawiedliwych struktur społecznych, zostają tu obalone przez wyobrażanie sobie nietechnokratycznych trajektorii, opowiadanie się za adaptacjami low tech i animowanie alternatywnych scenariuszy.

Wystawa jest zwieńczeniem trzynastu artystyczno-naukowych rezydencji w ramach projektu STUDIOTOPIA: Art meets Science in the Anthropocene (2019–2022), inicjatywy łączącej osiem europejskich instytucji kultury i współfinansowanej z programu Unii Europejskiej „Kreatywna Europa”. Trzy odsłony wystawy odbędą się w Centrum Sztuki Współczesnej ŁAŹNIA w Gdańsku, Centre for Fine Arts (BOZAR) w Brukseli i Cluj Cultural Centre w Klużu (we współpracy z Ars Electronica w Linzu, GLUON w Brukseli, Laboral w Gijón, Onassis Stegi w Atenach i Vrije Universiteit Amsterdam). Artyści i kolektywy, których twórczy wkład w pracę z zespołami naukowymi w ramach STUDIOTOPII zostanie zaprezentowany na wystawie Zderzenia epistemiczne to: 3 137, Kat Austen, Dmitry Gelfand & Evelina Domnitch, Hypercomf, Voldemārs Johansons, Kuang-Yi Ku, Sandra Lorenzi, Oswaldo Maciá, Siobhán McDonald, Ciprian Mureşan, Alexandra Pirici, Maja Smrekar i Christiaan Zwanikken. Kuratorami wystawy są Maja i Reuben Fowkes.