Zanim pomyślisz, zinstagramuj. 17. Artystyczna Podróż Hestii

Młodzi artyści i kuratorzy od kilku lat coraz bardziej sceptycznie podchodzą do konkursów. Zeszłoroczne Otwarte Triennale w Orońsku w dużej mierze poświęcone było właśnie dyskusji nad alternatywnymi do konkursowych formatami wspierania młodych twórców, które byłyby mniej ograniczające formalnie oraz niwelowały presję na ciągłą rywalizację i jak najszybsze zdobywanie widoczności. W stosunku do Artystycznej Podróży Hestii również formułowano zarzuty w podobnym tonie – dwa lata temu studenci Akademii Sztuki w Szczecinie wystosowali list punktujący cechy konkursu, które uznali za wymagające poprawy – na czele z korporacyjnym modelem prezentacji, przez które przejść muszą kandydaci. Bliźniacze dyskusje toczyły się także podczas ostatniego Rybiego Oka.

Debaty sobie, rzeczywistość sobie – ostatecznie dyskusje nad konkursowymi formatami przypominają zebrania taksówkarzy protestujących przeciwko Uberowi lub właścicieli osiedlowych sklepów sprzeciwiających się supermarketom. Siła kapitału robi swoje, wszyscy więc chyba już pogodzili się z tym, że hegemoni reformują się niechętnie, a APH idzie obraną wcześniej ścieżką, zwiększając po drodze stawki i ugruntowując swoją pozycję „Spojrzeń dla studentów”. Wystawy finalistów odbywają się od zeszłego roku w MSN-owskim Muzeum nad Wisłą, propozycji krytyczno-instytucjonalnych w finałach nie widać, a liczba nagród sukcesywnie rośnie. W tym roku laury przyznano aż pięciorgu finalistów. Przejdźmy więc do mięsa i przyjrzyjmy się ich pracom.

Jan Możdżyński w swoich obrazach przygląda się kulturze BDSM, a prace poprzedza wnikliwym riserczem, zarówno w bibliotece, jak i klubach dla wtajemniczonych. Na APH malarz prezentuje część cyklu, którego całość zobaczyć można na jego wystawie dyplomowej, którą urządził w tymczasowej galerii ulokowanej w mieszkaniu po swoim dziadku w kamienicy na Powiślu.

W ubiegłych latach poziom finalistów APH bywał mocno nierówny, a zwycięzcy, często sezonowe gwiazdy, wyróżniali się na tle konkurentów rzeczywiście znacznie lepszymi pracami. Tak było w przypadku Piotra Urbańca, Krzysztofa Maniaka, Xawerego Wolskiego czy zeszłorocznego zdobywcy drugiej nagrody, Horacego Muszyńskiego. W tym roku stawka była bardziej wyrównana, a laureaci reprezentują tendencje dobrze widoczne w całej wystawie konkursowej. Główna nagroda przypadła Mateuszowi Sarzyńskiemu, malarzowi z krakowskiej ASP, którego prac próżno szukać na wielu wystawach. Sarzyńskiu robi za to spektakularną karierę w internecie, z ponad 10 tysiącami followersów na Instagramie. Artysta oprócz malowania zajmuje się też tatuażem i ma szansę stać się wkrótce gwiazdą lalfstajlowych magazynów. Póki co zręcznie wskoczył na falę jeszcze-nowszej-nowej-ekspresji – jego prace wyglądają jak bardziej kolorowy miks obrazów Jakuba Glińskiego, Stacha Szumskiego, Martyny Czech i Bolesława Chromrego (by pozostać na kuzynostwie z lokalnego podwórka). Dobrze wpisują się też w nieprzemijającą kulturę nostalgii za najntisami: postaci zaludniające jego płótna pochodzą z Wolfensteina 3D, Mortal Kombat, Diablo czy Dragon Balla. Od czasu do czasu pojawia się też Jan Paweł II na segwayu lub demoniczne wersje kreskówkowych Troskliwych Misiów. To malarstwo szybkie, ekspresyjne, celowo niechlujne, łączące fakturę rodem z Baselitza z grafficiarskimi wstawkami. W odróżnieniu od niemieckiego oryginału nie ma tu jednak intelektualnego kombinowania i drugiego dna, a czysty fun; ikonografia sprowadza się do żonglowania nostalgicznymi odniesieniami, a tematy zastępują kulturowe brandy. Na wystawie w MSN jeszcze podkreśla to fakt, że praca Sarzyńskiego jako jedyna pozbawiona jest jakiegokolwiek opisu. Dawno temu „Raster” opublikował w jednym z numerów papierowego zina grafikę z malarzem przed sztalugami i podpisem „zanim dotkniesz, pomyśl!”. Nowe pokolenie do malarstwa podchodzi często od strony przeciwnej – najpierw maluje, potem myśli. Drugi krok zresztą nie jest absolutnie konieczny.

Wystawa finałowa 17. edycji konkursu Artystyczna Podróż Hestii

Jan Możdżyński, „Każdy ma wiele twarzy, ale niektórzy mają więcej niż inni”, olej na płótnie: „Pain & pleasure toy”, „Nerwica genitalna”, „Shame is on you”, 150 x 100 cm, 140 x 100 cm 100 x 80 cm, 2017/2018

Inaczej do sprawy podchodzi inny z finalistów, Jan Możdżyński, formalnie bliższy nieco Karolinie Jabłońskiej i Krzysztofowi Piętce. Możdżyński w swoich obrazach przygląda się kulturze BDSM, a prace poprzedza wnikliwym riserczem, zarówno w bibliotece, jak i klubach dla wtajemniczonych. Na APH malarz prezentuje część cyklu, którego całość zobaczyć można na jego wystawie dyplomowej, którą urządził w tymczasowej galerii Czynny Żal ulokowanej w mieszkaniu po swoim dziadku w kamienicy na Powiślu. W wersji pełnej towarzyszą im jeszcze błyszczące obiekty pokryte żywicą epoksydową, niemal żywcem wzięte z sex-shopu. Same obrazy zaskakująco z nimi kontrastują. W przeciwieństwie do innych malarzy, u których pojawiały się BDSM-owskie konotacje, Piotra Janasa czy Jakuba Juliana Ziółkowskiego, Możdżyński traktuje temat z lekkością. Nie ma tu ciemnych malarskich „sosów” ani form błyszczących jak naoliwione ciała gwiazd porno – zastępują je płaskie, popowe formy wskazujące na zupełnie inną wymowę prac. Zofia Krawiec i Łukasz Ronduda w tekście Unieruchomienie snuli całkiem przekonującą narrację wiążącą ikonografię BDSM ze społecznym marazmem, czerpaniem rozkoszy z unieruchomienia w obecnym status quo. Dla Możdżyńskiego BDSM jest raczej przestrzenią emancypacji. To być może także element generacyjnej wrażliwości – w swoim podejściu Możdżyński bliższy jest raczej Kamilowi Kukli niż Janasowi, choć u Kukli podobne motywy pojawiają się raczej na marginesie.

W tym roku personalne i lokalne anegdotki zeszły na drugi plan, a na konkursowej wystawie nie brakuje prac politycznie zaangażowanych. Gdzieś pomiędzy prywatnymi historiami a szerszym komentarzem społecznym plasuje się fantastyczna praca Adeliny Cimochowicz, wyróżniona nowo ufundowaną Nagrodą Jury.

Przez ostatnie lata wielokrotnie mogliśmy słyszeć utyskiwania na fakt, że młodzi artyści niechętnie wypowiadają się na tematy polityczne, a jeśli odnoszą się do otaczającej ich rzeczywistości, to w postaci anegdotek o dziadkach, babciach, ciociach i wujkach, risercz ograniczając do myszkowania po pawlaczach i strychach rodzinnych domów. W zeszłym roku podobna strategia przyniosła nawet pierwszą nagrodę (ex-aequo z Katarzyną Szymkiewicz) Józefowi Gałązce. W tym roku prace takie stanowią już mniejszość. Mamy wprawdzie serię starych zdjęć Barbary Gryki, pokazanych jednak od strony rewersów, by wyeksponować  robione na nich notatki („Ta mała z kucykami to ja!”) i westchnąć, że kiedyś to było. Jest też obowiązkowo praca z kategorii „smutny szarobury obrazek z rozmazanymi twarzami na bazie zdjęcia z dzieciństwa”, pędzla Klaudii Krynickiej, formalnie w pół drogi między Tuymansem a Gheniem, jakościowo lata świetlne za oboma. A także gazeta przygotowana przez Renatę Motykę, „Głos z Mokotowa”, z historią o miejskich legendach na temat parku Morskie Oko, sudoku i horoskopem. Pomysłów wystarczyło jednak tylko na cztery strony, z czego większość i tak zajmuje ogromna fotografia na rozkładówce, a sam tekst nie umywa się niestety choćby do treści wypuszczonego niedawno przez Potencję „Łałoka”.

Joanna Tochman, „Baseny”, olej na płótnie: „Cztery ośmiokątne baseny”, „Basen”, „Zbiorniki”, 110 x 140 cm,, 100 x 100 cm, 100 x 120 cm, 2018; Barbara Gryka, „Gdzieś indziej”, cykl 10 fotografii cyfrowych, 40 x 30 cm (każda), 2018

Renata Motyka, „Głos z Mokotowa”, obiekt przygotowany do realizacji działania artystycznego w przestrzeni – druk offsetowy B3, 2017

Klaudia Krynicka, „Portret rodzinny”, akryl na płótnie, 90 x 105 cm, 2017

Całość tegorocznej wystawy nastraja dość pozytywnie, zwłaszcza na tle edycji zeszłorocznej. Docenić można także wybory jury, które postawiło na artystów jeszcze stosunkowo mniej znanych, a przy tym faktycznie wyróżniających się in plus w swoich kategoriach.

W tym roku jednak personalne i lokalne anegdotki zeszły na drugi plan, a na konkursowej wystawie nie brakuje prac politycznie zaangażowanych. Gdzieś pomiędzy prywatnymi historiami a szerszym komentarzem społecznym plasuje się fantastyczna praca Adeliny Cimochowicz, wyróżniona nowo ufundowaną Nagrodą Jury, o której więcej poczytać możecie w najnowszym numerze drukowanego „Szumu”, w recenzji jej bytomskiej wystawy. W zdublowanym na dwóch telewizorach wideo Cimochowicz prezentuje zwięzłą opowieść o zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych – o sobie, anonimowych dla widza członkach internetowych grup wsparcia, a w gruncie rzeczy o społeczeństwie jako takim, gdzie mimochodem wychodzą na wierzch klasowe różnice i lęki. Historię zabawną niekiedy w szczegółach, ale dojmująco smutną w ogólnej wymowie. Drugą nagrodę zdobył z kolei Jakub Danilewicz z gdańskiej akademii. Jego praca to proste, ale mocne wideo, nagrane w Kalabrii, z dziewczynką o imieniu Precious w roli głównej. Dziewięcioletnia migrantka, która wkrótce będzie musiała ze swoją rodziną Kalabrię opuścić, śpiewa w nim starą antyfaszystowską piosenkę włoskich partyzantów Bella ciao. W konkursie wzięła też udział Jana Shostak, która skradła show, pojawiając się na wernisażu w stroju i makijażu wprost z konkursu na miss – choć sam jej projekt osnuty wokół konkursu piękności właściwie dopiero się rozkręca, aktualnie powstaje związany z nim film artystki, w którym zapewne znajdą się też sceny nakręcone podczas wernisażu APH. Obok prac na poziomie Danilewicza w konkursie znalazły się też jednak polityczne prace jakości dość wątpliwej, jak Przepraszam, że nie głosowałam w ostatnich wyborach Hanny Kaszewskiej, z obiektami wzorowanymi na buddyjskich młynkach modlitewnych, dokumentacją przemarszu z nimi i dużym arkuszem papieru zapisanym ciasno jednym powtarzającym się zdaniem: „Jeszcze dwa lata i będzie nowy rząd”.

Adelina Cimochowicz, „Does It Ever Get Better? (Czy kiedykolwiek będzie lepiej?)”, wideo, 4’23”, 2017

Jakub Danilewicz, „Precious”, wideo, 1’41’’, 2018

Jana Shostak, „Opowiedz nam coś o sobie”, wideo, dokumentacja działań performatywnych, 10’37”, 2018

Hanna Kaszewska, „Przepraszam, że nie głosowałam w ostatnich wyborach”, instalacja, 5 obiektów, plakat, wideo, 4 x 4 x 10 cm (każdy) 100 x 70 cm, 0’43’’, 2017

Najgorzej, można powiedzieć, że już tradycyjnie, wypada formalistyczne, błahe malarstwo, którego autorzy próbują na nowo wynaleźć koło. Mamy więc Karolinę Mądrzecką (UAP) z rozłożonym kartonem, jego malarskim powtórzeniem na kilku połączonych płótnach w różnych formatach i fotografią wyświetlaną z rzutnika. Trochę wczesnego Stelli, trochę wczesnego Bujnowskiego, zero interesujących treści. Inne koło, informelowe, próbuje z kolei wynaleźć Zuzanna Malinowska z ASP w Łodzi („Malowanie to energia, która płynie ze mnie”, deklaruje artystka), choć jej pracy można by przyznać jeszcze jedno specjalne wyróżnienie: za tytuł tak głupi, że aż śmieszny – W plamach niepodzielna VII. Drugi rok z rzędu, z niewiadomych powodów, do finału zakwalifikował się też Marcin Janusz (ASP w Krakowie), z zombie formalizmem w czystej postaci – kolorowym obrazem pokrytym błyszczącymi bąblami przypominającymi ślinę.

Karolina Mądrzecka, „Obrazy oczekujących przestrzeni”, instalacja, technika mieszana: akryl na płótnie, obiekt, projekcja, 165 x 85 cm, 138 x 71 cm, 1 : 1, 2017

Joanna Kunert, „Lost and Found. Street Photography”, cykl 10 fotografii cyfrowych, 70 x 50 cm (każda), 2017

Maryna Sakowska, „Body confetti”, 2 obiekty, technika własna: podziurkowane magazyny pornograficzne, wymiary zmienne, 2017

Zuzanna Malinowska, „W plamach niepodzielna VII”, akryl na płótnie, 160 x 140 cm, 2018

Bruno Althamer, „Pałka pokoju”, obiekt, technika własna, 57,5 x 17 cm, 2017

Paulina Żmuda, „Nagość, nie wulgarność”, cykl 5 litografii, 200 x 140 cm oraz 100 x 70 cm, 2017/2018

Laura Ociepa, „Eskapada”, projekcja multimedialna , GIF-y, wymiary zmienne, 2017

Zuzanna Grochowska, „Hermes”, rzeźba, plastik termoformowany ręcznie z elementami żywiczno-gipsowymi, 90 x 70 x 120 cm, 2018

Zuzanna Kryńska, „Silent Dance”, wideo, 1’07’’, 2017

Katarzyna Kalinowska, „Dodawacz otuchy”, instalacja, technika mieszana, wideo, 300 x 200 cm, 1’57’’, 2017

Wystawa finałowa 17. edycji konkursu Artystyczna Podróż Hestii

Marcin Janusz, „Sok 0,5”, technika mieszana, 130 x 110 cm, 2018

Całość tegorocznej wystawy nastraja jednak dość pozytywnie, zwłaszcza na tle edycji zeszłorocznej. Docenić można także wybory jury, które postawiło na artystów jeszcze stosunkowo mało znanych, a przy tym faktycznie wyróżniających się in plus w swoich kategoriach (nawet jeśli sam na podium zaproponowałbym małe roszady). Warto docenić ten moment – po raz pierwszy od kilku lat na ważnym konkursie ogłoszenie werdyktu sprawia, że wśród publiki niosą się szepty: „Kto to jest?”. I to nie ze względu na chybione wybory, jakie zdarzają się i w Spojrzeniach, ale pojawienie się znienacka naprawdę ciekawych postaci. Roczniki 90. wreszcie na dobre wchodzą do gry.