Na wystawę Małgorzaty Mirgi-Tas składają się trzy cykle prac, które powstały w latach 2016–2021. Dwa z nich: Wesiune thana i 29 pokazywane były dotąd na wystawach zbiorowych i indywidualnych w KW Institute for Contemporary Art w Berlinie, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku i Sądeckim Parku Etnograficznym w Nowym Sączu. Wyjście z Egiptu – trzeci cykl, od którego pochodzi tytuł całej ekspozycji w Galerii Arsenał w Białymstoku – to nowa seria monumentalnych kolaży, stworzonych specjalnie na tę wystawę. Wszystkie prezentowane cykle skupiają się na charakterystycznej dla całej twórczości artystki problematyce złożonej tożsamości romskiej i romsko-polskiej, historii Romów oraz transkulturowym i transnarodowym doświadczeniu bycia Romką. Jednocześnie każdy z nich opowiada inną mikrohistorię, skupiającą się na istotnym z punktu widzenia artystki aspekcie. Na wystawie znajdziemy zatem odniesienia: do problemu muzealizacji kultury romskiej oraz prób pokazywania jej w kontekście ludowego dziedzictwa kulturowego (cykl Wesiune thana), do dramatycznego epizodu Zagłady Romów, jakim była egzekucja Romów i Romek dokonana podczas II wojny światowej w lesie w okolicach małopolskiego Borzęcina Dolnego, oraz współczesnej próby upamiętnienia tej zbrodni (cykl 29), jak również do siedemnastowiecznych grafik Jacques’a Callota ukazujących sceny z życia ówczesnych Romów (cykl Wyjście z Egiptu).
Akwaforty Callota Życie Egipcjan – a tym samym cała europejska tradycja ikonograficzna prezentowania Romów – są punktem wyjścia do nowego cyklu prac Mirgi-Tas. Najstarsze zachowane wizualne przedstawienia Romów w sztuce europejskiej pochodzą z XV w. Są więc o sto lat młodsze od pierwszych wzmiankujących o ich obecności w Europie źródeł pisanych. Zachowane do naszych czasów najstarsze wizerunki Romów traktować można zatem jako portrety drugiego pokolenia urodzonych już w Europie nomadów. Co istotne, to właśnie te podobizny „pierwszych Europejczyków” wytworzyły konwencję przedstawieniową, której elementy na stulecia zdominowały „sposoby widzenia” Romów. Tak więc już w XV w. Romów jako podmiot zbiorowy prezentować zaczęto na sposób orientalny. Etnografizowano ich i konstruowano jako Innego Europy. Elementy wschodnie ubioru i ubóstwo miały być świadectwem pozaeuropejskiego pochodzenia i zasłużonej kary tułaczki oraz goryczy wygnania z ojczyzny – utożsamianej wówczas z Egiptem. W tym samym czasie powstawały wizerunki, które ów egipsko-cygański kostium wiązały z typowymi dla przybyszów zajęciami, jakim się oddawali. Romowie, jak ich zbiorowy portret rysuje się na podstawie źródeł ikonograficznych, to zatem przybyli ze Wschodu kieszonkowcy, złodzieje, naciągacze, pocieszni nieco włóczędzy i żebracy.
W geście artystycznego zawłaszczenia Małgorzata Mirga-Tas przetwarza historyczne reprezentacje Romów, których autorami – co niezwykle istotne – bez wyjątku byli nie-Romowie. Nie dysponując zatem ani romskimi autoportretami, ani informacjami o tym, w jaki sposób Romowie postrzegali samych siebie, artystka sięga po retrospektywną i fantazmatyczną próbę (re)kreacji i restytucji obrazu. Jednocześnie – ironicznie odnosząc się do nieromskich świadectw wizualnych z przeszłości – podważa nabudowane na nich stereotypy, metaforycznie wychodząc z Egiptu.
Wojciech Szymański
Stopka
| Artystka / Artysta | Małgorzata Mirga-Tas |
| Wystawa | Wyjście z Egiptu |
| Miejsce | Galeria Arsenał w Białymstoku |
| Czas trwania | 19.02–28.03.2021 |
| Kuratorka / Kurator | Wojciech Szymański |
| Fotografie | dzięki uprzejmości artystki i Galerii Arsenał w Białymstoku |
| Strona internetowa | galeria-arsenal.pl/ |
| Indeks | Galeria Arsenał w Białymstoku Małgorzata Mirga-Tas Wojciech Szymański |
