„Vot ken you mach?” w Muzeum Współczesnym Wrocław

Tytuł wystawy Vot ken you mach? został zaczerpnięty z popularnej piosenki urodzonego na Białorusi Aarona Lebedeffa (1873-1960), w młodości kantora, który w latach 20. wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i szybko stał się gwiazdą żydowskiego wodewilu. Napisana wówczas przez niego w zanglicyzowanym jidysz piosenka była językowym wyrazem obserwacji, że tożsamość podlega ciągłym zmianom, jest rezultatem zarówno pochodzenia, jak również sumy przeszłych i przyszłych doświadczeń. Odpowiada to naszemu dzisiejszemu pojmowaniu tożsamości jako konstelacji potencjalności.

Pierwsza część wystawy Vot ken you mach?, dotyczącej żydowskiej tożsamości w dzisiejszej Europie, będącej inicjatywą Christiane Mennicke-Schwarz oraz Valentiny Marcenaro, została otwarta w Kunsthaus Dresden, w grudniu 2013 roku. Towarzyszył jej cykl wydarzeń – koncertów, performansów, spotkań oraz dyskusji.

Wystawa w MWW jest rozwinięciem tamtego projektu. Do udziału w niej zaprosiliśmy więcej artystów, m.in. z Bośni i Hercegowiny, Czech, Izraela oraz Polski.

Prezentowana na fasadzie Muzeum Współczesnego Wrocław praca Stanisław Dróżdża pt. Klepsydra jest ikoną zarówno dla Wrocławia, jak i polskiej poezji konkretnej. Tytułową „klepsydrę” tworzy kompozycja z umieszczonych w odpowiednim porządku słów „było”, „jest”, „będzie”. Klepsydra koresponduje z pracą Eliego Petela pt. HYHYHY (Might This Thing Be) z 2007 roku. Użyte przez Petela słowo „היהיה” (czyt. ha-jihje) zawiera dwie litery stanowiące trzon świętego tetragramu (יהוה), czyli dwie pierwsze litery Boskiego Imienia:י (Jod), ה (He), czyli יה (Jah). Można je odczytać na różne sposoby, odkrywając kolejne znaczenia. Słowo to pojawia się dwukrotnie w Biblii hebrajskiej (2 Krl 7,2 oraz 7,19): za pierwszym razem wyraża ono powątpiewanie, czy określone wydarzenie faktycznie nastąpi, za drugim jest przywołaniem tej samej wypowiedzi, gdy rzecz jednak nastąpiła. Tytułowy wyraz można jednak odczytywać również na inne sposoby, wprost albo wspak – na przykład jako „Hajo-haja” (dawno, dawno temu) bądź jako „Hi hi hi”, czyli drwiący chichot.

Wiele spośród realizacji prezentowanych na pierwszej (drezdeńskiej) oraz drugiej (wrocławskiej) odsłonie wystawy Vot ken you mach? odnosi się do trudnej relacji pomiędzy przeszłością i teraźniejszością, a także przyszłością – co w przypadku historii Europy, zwłaszcza zaś Polski i Niemiec, wydaje się zrozumiałe. Wystawa kładzie nacisk na różnorakie strategie ewolucji tożsamości w popkulturze, nowe sceny kultury żydowskiej w Europie Wschodniej, rodzinne tajemnice i brak komunikacji pomiędzy pokoleniami, pamięć jako obowiązek, niepisany motyw żydowskiej zemsty w historii kultury oraz poszukiwania „normalnego” życia przez Żydów na co dzień.