„Through the Soundproof Curtain. The Polish Radio Experimental Studio” w ZKM | Center for Art and Media Karlsruhe
Od 14 lipca w ZKM | Center for Art and Media Karlsruhe – jednej z najbardziej innowacyjnych instytucji sztuki na świecie – można oglądać wystawę Through the Soundproof Curtain. The Polish Radio Experimental Studio, zrealizowaną we współpracy z Instytutem Adama Mickiewicza i Muzeum Sztuki w Łodzi.. Jest to pierwsza tak szeroka zagraniczna prezentacja dziedzictwa Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia, unikatowego w skali byłego Bloku Wschodniego centrum twórczości elektronicznej, które łączyło neoawangardowe eksperymenty audiowizualne ze ścieżkami dźwiękowymi dla kina popularnego.
Studio Eksperymentalne Polskiego Radia zostało powołane do życia w Warszawie w 1957 roku, stając się miejscem wyjątkowym w tej części Europy. Przez kilka dekad oferowało twórcom przestrzeń artystycznej autonomii i kreatywnej wolności. Obok Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, Studio było jedyną instytucją umożliwiającą tak szeroką międzynarodową wymianę artystyczną, przyjmującą gości z USA, Europy Zachodniej czy Skandynawii. Dysponując najnowocześniejszą wówczas technologią oraz wiedzą dwóch doświadczonych inżynierów, Studio zdolne było sprostać oczekiwaniom różnorodnych twórców. Choć główną domeną jego działalności stała się autonomiczna „muzyka na taśmę”, stworzono w Warszawie również niezliczoną liczbę ścieżek dźwiękowych dla filmu, radia i telewizji. Zresztą to właśnie muzyka ilustracyjna oraz pionierskie dokonania w dziedzinie sound designu stanowiły oficjalnie główny cel działalności Studia. W praktyce oznaczało to, że dźwiękowe eksperymenty realizowane w warszawskiej siedzibie Polskiego Radia wywarły istotny wpływ na rozwój nie tylko europejskiej muzyki artystycznej, lecz także na kulturę popularną i masową wyobraźnię w całym Bloku Wschodnim.
Studio było przestrzenią, w której z kompozytorami spotykali się inżynierowie: Eugeniusz Rudnik, Bohdan Mazurek, Barbara Okoń-Makowska, Wojciech Makowski, Krzysztof Szlifirski, Ewa Guziołek-Tubelewicz i Tadeusz Sudnik. Grupa twórców odwiedzających Studio była bardzo zróżnicowana. Obok założyciela, Józefa Patkowskiego, byli to: Włodzimierz Kotoński, Krzysztof Penderecki, Bogusław Schaeffer, Elżbieta Sikora, Krzysztof Knittel, Arne Nordheim, Kare Kolberg, Hugh Davies, Lejaren Hiller, Roland Kayn i Dubravko Detoni. Rozwój Studia miał w założeniu prowadzić do wyłonienia się interdyscyplinarnego instytutu nowych mediów. Członkowie zespołu konsekwentnie poświęcali się promocji nowych form muzyki, organizując wykłady, przygotowując cykle popularyzatorskich audycji, publikując artykuły. Studio stało się także twórczym laboratorium dla architektów oraz artystów sztuk wizualnych i performance, takich jak Oskari Zofia Hansenowie, Krzysztof Wodiczko, Kazimierz Urbańskiczy Józef Robakowski.
Wystawa Through the Soundproof Curtain. The Polish Radio Experimental Studio w ZKM | Center for Art and Media Karlsruhe podkreśla ten interdyscyplinarny charakter Studia, prezentując go jako ośrodek zwróconych ku przyszłości eksperymentów audio-wizualnych. Inspirowane przez działania kompozytorów, twórców filmów, artystów sztuk wizualnych i performance, Studio wykształciło zupełnie nowy język, otwarty na osobiste odczytania widzów i słuchaczy.
Studio Eksperymentalne Polskiego Radia zakończyło działalność w 2003 roku. Jego „życie po życiu” rozpoczęło się jednak już w 1998 roku. To wtedy norwescy mistrzowie ambientu– Biosphere i Deathprod – oddali hołd pionierowi skandynawskiej muzyki elektronicznej Arne Nordheim na płycie „Nordheim Transformed”. Później podobną drogą podążali liczni artyści z Polski i Norwegii, ale też Niemiec, Włoch, Francji czy USA. Podczas weekendu otwarcia wystawy, publiczność ZKM miała szansę usłyszeć muzykę Krzysztofa Knittla – jednego z najwybitniejszych kompozytorów Studia Eksperymentalnego oraz duchów jego dwóch kolegów, przywołanych z elektroakustycznej otchłani przez Maję Ratkję i Valerio Tricoliego.
„Gdy poproszono mnie o stworzenie muzyki w oparciu o klasyczne utwory Eugeniusza Rudnika, byłam zelektryzowana niekonwencjonalnym wykorzystaniem głosu oraz nagrań terenowych w jego kompozycjach” – mówiła w 2013 roku Maja Ratkje, jedna z wiodących współczesnych kompozytorek oraz wokalistek norweskich. „Wykorzystuję tego typu materiał dźwiękowy, od kiedy w ogóle komponuję. A nieustannie zmieniający się zbiór konkretnych próbek, w oparciu o które improwizuję na koncertach, ma wiele wspólnego z dźwiękowym światem Rudnika”.
Aktualność dzieł Bohdana Mazurka zafascynowała z kolei Valerio Tricoliego. O ile jednak Maja Ratkje posługiwała się w pracy wyłącznie współczesnymi narzędziami elektronicznymi (oraz swoim głosem), o tyle włoski artysta wykorzystał – z właściwą sobie wirtuozerią – archaiczny magnetofon szpulowy marki Revox. Bliski krewny “instrumentów”, jakimi posługiwali się przed laty Rudnik i Mazurek, posłużył realizowanym w czasie rzeczywistym wariacjom na temat nagrań tego ostatniego.
Rudnik oraz Mazurek pozostali wierni analogowej domenie, ale już młodsi twórcy Studia Eksperymentalnego podążali chętnie za kolejnymi przemianami narzędzi i estetyk, związanymi przede wszystkim z rozwojem technologii cyfrowej. Krzysztof Knittel upodobał sobie w szczególności różnorodne działania performatywne, rozpięte pomiędzy elektroakustyczną improwizacją a audiowizualnym happeningiem. Jego nowe dzieło – free for(m) macwin– to w zasadzie unikatowy cyfrowy instrument, który w kontekście instytucji wystawienniczej budzi zaskakująco „swojskie” skojarzenia.
Przypisy
Stopka
- Wystawa
- Through the Soundproof Curtain. The Polish Radio Experimental Studio
- Miejsce
- ZKM | Center for Art and Media Karlsruhe; współorganizator: Instytut Adama Mickiewicza; partner: Muzeum Sztuki w Łodzi
- Czas trwania
- 14.07.2018–6.01.2019
- Osoba kuratorska
- Michał Mendyk, Daniel Muzyczuk
- Strona internetowa
- zkm.de
