„Teserówka” w Domu Stanisława Teisseyre’a
Potencjalnie Otwarta Pracownia Artystyczna „Teserówka”
What is the relationship between the past and potentialities,
between history and possible worlds?[1]
Kate Eichhorn
My nie pamiętamy PRL-u. Urodziliśmy się latach 1987, 1988, 1991. Parafrazując wypowiedź jednego z rozmówców Swietłany Aleksijewicz – nie omdlewamy już z zachwytu, jak nasi rodzice, wchodząc do Supermarketu[2]. Wychowywaliśmy się i żyjemy w państwie po transformacji ustrojowej i to problemy generowane przez ustrój kapitalistyczny stanowią dla nas główny punkt odniesienia i wyzwanie. Dlatego przystępując do pracy nad wystawą w Teserówce, szukaliśmy w archiwach jej lokalnej historii idei, których brakuje nam w dominujących sposobach konstruowania teraźniejszości.
W tym sensie myślę, że nasze podejście odpowiada przeprowadzonej przez Kate Eichhorn analizie, łączącej samą genezę zwrotu archiwalnego z początkami zwrotu neoliberalnego. Jak dowodzi badaczka, żeby zrozumieć atrakcyjność archiwów dla współczesnych teoretyczek kultury, artystów i aktywistek, musimy najpierw przemyśleć, jaką teraźniejszość zamieszkujemy, a jest to według niej teraźniejszość kształtowana właśnie przez neoliberalizm. Wzrost zainteresowania archiwami byłby jej zdaniem spowodowany zdolnością archiwów do przywracania tego, co rutynowo jest nam przez tę ideologię odbierane – przekonania, że możemy jeszcze stać się agentami zmiany. Zwrot archiwalny nie powinien być więc rozumiany przede wszystkim jako wyraz tęsknoty do przeszłości, ale raczej jako próba odzyskania sprawczości w czasie, kiedy zdolność do kolektywnego wyobrażania sobie i praktykowania innych sposobów bycia w świecie pogrążona jest w głębokim kryzysie.
Na wystawie w Teserówce prezentujemy rezultaty dotychczasowych badań archiwalno-artystycznych, dla których punktem wyjścia był dom Ireny i Stanisława Teisseyre’ów. W odziedziczonym po nich archiwum zachował się projekt architektoniczny Teserówki, będącej jednym z dwudziestu zaprojektowanych przez Jerzego Schmidta w 1975 roku domów-pracowni wchodzących w skład „Osiedla Twórców”. Śledząc wcześniejsze dokonania architekta, odkrywaliśmy losy projektów otwartych pracowni artystycznych w Poznaniu. Wyłaniająca się z lokalnych archiwów historia wiąże się z jednej strony ze społecznymi projektami architektury socmodernistycznej i deklarowaną wiarą w społeczną rolę i użyteczność artystów i artystek, z drugiej strony z polityką ZPAP dążącego do opieki państwa nad sztuką. Przeplatają się w niej wartościowe idee z deklaracjami wymaganymi w oficjalnym dyskursie, słuszne postulaty o budowę państwowych pracowni i motywacje dążące do zapewnienia lepiej sytuowanej części środowiska możliwości wybudowania własnych domów. Nie zawsze potrafimy je rozróżnić. Mogłoby nas to zniechęcić, ale Eichhorn namawia do rzetelnego przemyślenia historycznych porażek i potraktowania poważnie politycznej skuteczności nieudanych społecznych transformacji. Przyjęliśmy więc założenie, że analiza życia artystycznego w PRL może stanowić zarówno przestrogę, jak i inspirację, i zastanawiamy się nad możliwością przywrócenia części socmodernistycznych postulatów.
Domy na „Osiedlu Twórców” budowano od 1977 roku do końca lat 80. Kiedy zmienił się system, nikt nie dbał już o pierwotne plany prowadzenia otwartych pracowni. Dziś osiedle znajduje się prawdopodobnie w jednej w najdroższych lokalizacji w Poznaniu. Domy stopniowo zyskują nowych zamożnych właścicieli, są przebudowywane, ogradzane, okładane monitoringiem. Tracą funkcje pracowni. Teserówka natomiast od trzydziestu lat nie zmienia swojej formy, symbolicznie przechowując wartości zawarte w architekturze przed transformacją. Co więcej, jako część majątku Uniwersytetu stała się mieniem publicznym, a to daje nam możliwość postulowania przywrócenia jej pierwotnie projektowanej funkcji. Bliskie są nam słowa kuratorek tegorocznej wystawy w Polskim Pawilonie na Biennale Architektury w Wenecji o żywych zabytkach, które tylko poprzez użytkowanie ujawniają swoją istotę[3].
Też chcemy mówić o architekturze afirmatywnie. Wyobrażamy tu sobie dom rezydencyjny ukierunkowany na sztukę społecznie zaangażowaną. Modelowe rozwiązanie – pracownia, łącząca przestrzeń prywatną i publiczną, sprzyjająca kolektywnym działaniom na rzecz lokalnej społeczności. Miejsce, w którym próbowalibyśmy zrozumieć społeczną rolę sztuki współcześnie – w globalnym kapitalizmie, antropocenie, wobec przemian politycznych w kraju, lokalnie. Poprzez nawiązanie do przeszłości pozwalające na projektowanie lepszej przyszłości. Zachęcamy do proponowania punktów statutu Potencjalnie Otwartej Pracowni Artystycznej „Teserówka”, która mogłaby funkcjonować tu w alternatywnej teraźniejszości.
[1] K. Eichhorn, The Archival Turn in Feminism. Outrage in Order, Temple University Press, Philadelphia 2013.
[2] S. Aleksijewicz, Czasy secondhand. Koniec czerwonego człowieka, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2014.
[3] Nie bójcie się deszczu. Rozmowa z Anną Ptak i Małgorzatą Kuciewicz, „Dwutygodnik.com”, 2018, nr 244.
Przypisy
Stopka
- Osoby artystyczne
- Diana Lelonek, Tytus Szabelski oraz prace z Kolekcji i Archiwum Stanisława i Ireny Teisseyre’ów
- Wystawa
- Teserówka
- Miejsce
- Dom Stanisława Teisseyre’a, Poznań
- Czas trwania
- 6.10–9.11.2018
- Osoba kuratorska
- Katarzyna Różniak
- Fotografie
- Tytus Szabelski
- Strona internetowa
- uap.edu.pl
