Szum 38/2022

OD REDAKCJI

Zacznijmy od końca, czyli od pożegnań. Redakcyjne wstępniaki mają z natury charakter mało osobisty, wybaczcie zatem to drobne odstępstwo, którego powód jest prosty. Otóż w momencie, gdy do waszych rąk trafia ten numer „Szumu”, nie jestem już częścią jego redakcji, a innego zespołu – współprowadzonej z Jonaszem Chlebowskim i Magdaleną Morawik galerii wanda. W żołnierskich słowach: dziękuję całej redakcji za kilka lat współpracy, bez której wandy z pewnością by nie było, a przede wszystkim Wam, czytającym nasze teksty.

Chociaż czas wakacyjnych podróży już za nami, w jesiennym „Szumie” wyruszamy tropem historii i wydarzeń dziejących się w różnych punktach artystycznej mapy świata. W temacie numeru powracamy do surrealizmu, a konkretnie do głośnej wystawy Surrealism Beyond Borders w londyńskim Tate Modern, o której pisze Dorota Jarecka. Autorka książki Surrealizm, realizm, marksizm przygląda się narracji przesuwającej punkt startowy surrealistycznej historii do paryskiej Wystawy Antykolonialnej w 1931 roku i opowiada o zarysowanej na niej mapie globalnych surrealizmów – tym, co zostaje na niej wydobyte z cienia, i tym, co w tym surrealistycznym multiwersum traci wyjątkowość. Jednym z kluczowych miejsc na owej mapie jest Ameryka Południowa, co pozwala wyjść poza utarte historie o tym, jak to Nowy Jork w latach 40. odebrał Paryżowi status światowej stolicy sztuki współczesnej. Jedną nogą w Ameryce Południowej pozostajemy też w dziale „Interpretacje”, drugą sięgając w Alpy. Kilka lat po otwarciu Muzeum Susch powracamy bowiem do szwajcarskiej twierdzy Grażyny Kulczyk, gdzie prezentowana była retrospektywa kolumbijskiej awangardystki Felizy Bursztyn. O dekonstruowaniu przez Bursztyn katolicyzmu i figury nowoczesnego (obowiązkowo męskiego) geniusza oraz próbach wskazania przez artystkę na wytwarzanie patologicznego modelu rozumienia kobiecości w modernizmie pisze Ewa Opałka.

W kierunku wschodnim przenosimy się w „Bloku”, gdzie Monika Borys pisze o wystawie poświęconej archeolożce Mariji Gimbutas w wileńskim Lietuvos Nacionalinis Muziejus. Badaczka, która odegrała istotną rolę w historii dwudziestowiecznej archeologii, a także w dyskursie feministycznym, w polskim (i nie tylko) piśmiennictwie była dotąd z reguły pomijana bądź traktowana z podejrzliwością. Gimbutas uznawano za kontrowersyjną uczoną twierdzącą, że w pradawnej Europie panował matriarchat. Wileńska wystawa, zrealizowana w formacie klasycznej wystawy archeologicznej, ma ambicję wpisania Gimbutas w naukowy kanon, z którego była wykluczana. Borys pisze między innymi o ciągłości przemocy nawiedzającej Wschód od zarania dziejów. Temat przemocy w jej współczesnej formie siłą rzeczy staje się też jednym z wątków rozmowy Karoliny Plinty z Oleksiyem Radynskim, który opowiada o sytuacji w Ukrainie oraz roli sztuki w czasie wojny, a także o swoich artystycznych początkach i najważniejszych filmach.

W „Obiekcie kultury” Kuba Maria Mazurkiewicz pisze o książce Kult jednostki. Radykalni pasjonaci najdłużej produkowanego pociągu na świecie, której głównym bohaterem jest pojazd szynowy EN57. Premierowe wydawnictwo oficyny Torypress autor omawia nie tylko jako opowieść o projektowaniu i kulturze wizualnej, ale też przemianach społecznych w Polsce ostatnich dekad. W dziale „Teoretycznie” nad tegoroczną odsłoną Biennale Warszawa pochyla się Piotr Puldzian Płucienniczak, który pisze o strategiach zespołu kuratorskiego przede wszystkim w kontekście obfuskacji, czyli celowego zaszumienia komunikatu, utrudniającego lub uniemożliwiającego jego zrozumienie. Omówienia pozostałych najważniejszych wystaw sezonu jak zawsze w „Recenzjach”, a obok nich stałe punkty programu: „Wskazane”, „Do widzenia” i strony artystek. W tym ostatnim dziale znajdziecie swego rodzaju łącznik między „Szumem” a wandą – obraz Olgi Krykun z cyklu Niezapominajki.

Piotr Policht

SPIS TREŚCI

19
OD REDAKCJI
tekst: Piotr Policht

34
TEMAT NUMERU
Surrealizmu historia magmatyczna
tekst: Dorota Jarecka

50
INTERPRETACJE
„W seksistowskim kraju udawaj wariatkę!”. Feliza Bursztyn w Muzeum Susch
Tekst: Ewa Opałka

66
BLOK
Wojna i pokój albo Marija miała rację. O wystawie Boginie i wojownicy. 100 lat Mariji Gimbutas
Tekst: Monika Borys

78
OBIEKT KULTURY
Historia ratownicza pojazdu szynowego EN57
Tekst: Kuba Maria Mazurkiewicz

90
DO WIDZENIA
Krzysztof Jung

96
TEORETYCZNIE
Komu potrzebna jest obfuskacja
Tekst: Piotr Puldzian Płucienniczak

108
ROZMOWA
Przeciwko wszystkim imperiom
Z Oleksiyem Radynskim rozmawia Karolina Plinta
Fotografie: Max Savchenko

124
STRONA ARTYSTKI/ARTYSTY
Cristina Ferreira, Rozlane mleko
Kozlow, palarnia w pedalskim klubie
Mateusz Piestrak, Kompozycja IV
Olga Krykun, Niezapominajki

128
RECENZJE

168
WSKAZANE
Wojciech Szymański

RECENZJE

129
Co robi zdjęcie, tekst: Iwona Kurz

133
ZBIGNIEW LIBERA, Efekty wybranych badań terenowych, Fotografie, video i rysunki z lat 1984–2022, tekst: Łukasz Białkowski

136
Pierwsze miejsce w tabeli?, tekst: Janek Owczarek

140
Interior, tekst: Anna Pajęcka

144
IRMINA RUSICKA I KASPER LECNIM, It-it?, tekst: Karolina Plinta

148
KRZYSZTOF MANIAK, MIKOŁAJ SZPACZYŃSKI, Bajka, tekst: Aleksander Kmak

150
LESIA PCZOŁKA, Ulica Słabości, tekst: Vera Zalutskaya

154
BOWNIK. Podszerstek, tekst: Aleksy Wójtowicz

158
ANNA SZPAKOWSKA-KUJAWSKA, Rozbijając mrok, tekst: Piotr Policht

161
ANETA GRZESZYKOWSKA, Fala, tekst: Stach Szabłowski

165
KATERYNA LYSOVENKO, Ogród cmentarny, tekst: Piotr Kosiewski