Szum 36/2022

OD REDAKCJI

36. numer „Szumu” powstawał w szczególnie intensywnym czasie. Pod koniec 2021 roku środowisko artystyczne zmroziła informacja o nominacji Janusza Janowskiego na stanowisko dyrektora Zachęty. Wiele emocji wzbudził program nowego dyrektora, będący dobitną manifestacją braku wiedzy i zaufania wobec współczesnych, a nawet nowoczesnych tradycji artystycznych. Na szczęście są jeszcze inne instytucje i są jeszcze dobre wystawy. Przykładem projekt Awangardowe muzeum zrealizowany przez Muzeum Sztuki w Łodzi, któremu w „Temacie numeru” uważnie, choć nie bezkrytycznie przygląda się Ewa Opałka. Okazuje się, że tytułowe pojęcia tylko pozornie stoją ze sobą w sprzeczności, co wydaje się dzisiaj szczególnie ważną lekcją.

Problem historii i pamięci oraz ich interpretacji pojawia się jeszcze w trzech materiałach w tym numerze. Pierwszy to blok tekstów wspomnieniowych poświęconych zmarłemu w minionym roku Christianowi Boltanskiemu, powstały z inicjatywy Milady Ślizińskej i zawierający wypowiedzi takich postaci jak Jaromir Jedliński, Andrzej Przywara, Maria Anna Potocka, Agnieszka Taborska czy Andrzej Turowski. Z kolei w dziale „Interpretacje” Zuzanna Wilska przypomina sylwetkę Anny Ciby, artystki związanej z warszawskim środowiskiem artystycznym, które aktywnie współtworzyła w latach 80. Dekadę później funkcjonowała na jego marginesach, a obecnie jej dorobek – zachowany szczątkowo – jest właściwie nieznany. Bardziej szczęśliwy jest przypadek Erny Rosenstein, której dorobek nie tylko się zachował, ale doczekał się także międzynarodowego uznania. W dziale „Teoretycznie” Dorota Jagoda Michalska pisze o jej wystawie Once Upon a Time w nowojorskiej siedzibie galerii Hauser & Wirth, zestawiając ją z odbywającym się równolegle pokazem Surrealism Beyond Borders w Metropolitan Museum of Art. Ta koincydencja jest dla Michalskiej pretekstem do przepisania historii surrealizmu w duchu refleksji dekolonialnej.

Od refleksji historycznej do współczesnych problem w pandemicznego świata płynnie przeprowadza nas Ryszard W. Kluszczyński, który w dziale „Obiekt kultury” przedstawia historię i ewolucję festiwalu Ars Electronica w Linzu. Na charakter ostatnich edycji festiwalu znaczący wpływ miała pandemia, co zaowocowało między innymi zwiększonym zainteresowaniem możliwościami, jakie światu sztuki i nauki daje internet. W dziale „Blok” Łukasz Białkowski relacjonuje 34. Międzynarodowe Biennale Sztuk Graficznych w Lublanie Iskra Delta. Kuratorka tego wydarzenia, Tjaša Pogačar, postanowiła pochylić się nad problemem cywilizacji zmierzającej ku zagładzie. Pytania o koniec świata nie boi się też Marek Pokorný, dyrektor galerii PLATO w Ostrawie, z którym przeprowadziłam rozmowę. Jako wybitny specjalista sektora kulturalnego, o bogatym doświadczeniu dziennikarskim, kuratorskim i menedżerskim, nadzieję widzi przede wszystkim w działalności instytucji.

A my? My oczywiście wierzymy w krytykę artystyczną – mamy nadzieję, że jej trwanie to wartość, która rekompensuje produkowany przez naszą i inne redakcje ślad węglowy. W tym numerze nie zabrakło więc stałego zestawu recenzji najciekawszych wystaw sezonu, uzupełnionych przez wypowiedzi wizualne na stronach artystek i artystów. Tym razem do współpracy zaprosiliśmy Marię Kniaginin-Ciszewską, Martynę Modzelewską, Julię Tymańską, Jakuba Jansę, Monikę Falkus i Bartka Flisa, a w dziale „Do widzenia” prezentujemy dodatkowo spektakularne prace Sebulca. Magazyn zamyka dział „Wskazane”, gdzie Marek Świca, dyrektor Muzeum Fotografii w Krakowie, typuje swoje „the best of”. Co znamienne, na końcu jego listy znajduje się samo MuFo, i jest w tym jakaś konsekwencja. W końcu żeby trwać, trzeba wierzyć w to, co się robi – i być może to jest najlepsza recepta na przetrwanie czas w dobrej, lepszej, a może i każdej zmiany.

PS. Numer zamykamy w momencie rozpoczęcia rosyjskiej agresji na Ukrainę. Jedyne, co byliśmy w stanie zrobić tuż przed oddaniem numeru do druku, to zmiana okładki. Na nowej znalazła się praca Yulii Krivich Dym. Tym skromnym gestem przekazujemy wyrazy wsparcia wszystkim Ukrainkom i Ukraińcom, w tym w szczególności wszystkim osobom ze środowiska artystycznego.

Karolina Plinta

SPIS TREŚCI

13
OD REDAKCJI
tekst: Karolina Plinta

26
IN MEMORIAM
Christian Boltanski 1944–2021
Koncepcja i opracowanie: Milada Ślizińska

76
TEMAT NUMERU
Muzeum retroaktywne? Aktualność idei awangardowego muzeum
Tekst: Ewa Opałka

92
INTERPRETACJE
Jeździec bez konia. Historia Anny Ciby
Tekst: Zuzanna Wilska

108
BLOK
Wesoły śpiew technoszamanów
Tekst: Łukasz Białkowski

122
OBIEKT KULTURY
Ars Electronica. Między euforią a pandemią
Tekst: Ryszard W. Kluszczyński

138
DO WIDZENIA
Sebulec

144
TEORETYCZNIE
Nocą rośnie, nie gaśnie. Erna Rosenstein i globalne historie surrealizmu
Tekst: Dorota Jagoda Michalska

158
ROZMOWA
Wierzę w instytucje. Z Markiem Pokorným rozmawia Karolina Plinta
Fotografie: Linda i Daniela Dostálkove

178
STRONA ARTYSTKI/ARTYSTY
Barłomiej Flis, Wydmy
Jakub Jansa, Club of Opportunities, epizod 7, SHAME TO PRIDE
Julia Tymańska, Melanż
Maria Kniaginin-Ciszewska, Łabądź
Martyna Modzelewska / TURNUSIK, Bohaterce Polskiej Codzienności
Monika Falkus, Bad Boy

184
RECENZJE

244
WSKAZANE
Marek Świca

RECENZJE

185
KRZYSZTOF JUNG, In the Middle of the World, tekst: Aleksander Kmak

188
ALA SAVASHEVICH, Nie da się przewidzieć, co trzeba będzie pamiętać, tekst: Anna Pajęcka

192
City Limits. Yael Efrati / Asta Gröting / Monika Sosnowska, tekst: Aleksander Kmak

196
ROBERT KUŚMIROWSKI, Wpół do jutra, tekst: Piotr Kosiewski

200
Niewidoczne. Historie warszawskich służących, tekst: Aleksy Wójtowicz

204
ANETA GRZESZYKOWSKA, ALEKSANDRA KUBIAK, JOANNA RAJKOWSKA, Działanie na żywo, tekst: Anna Pajęcka

208
ANNA HULAČOVÁ, Alienbees, save us, please!, tekst: Piotr Policht

214
Zakon Artium Milites: legenda staje się historią, tekst: Aleksy Wójtowicz

218
KUBA MARIA MAZURKIEWICZ, Wyobraźnia funeralna. Wobec polskiego prawa pogrzebowego 1959–2021, tekst: Urszula Kluz-Knopek

222
KORNEL JANCZY, Wspaniała atmosfera, tekst: Piotr Policht

228
Tu zaszła zmiana, tekst: Marcin Stachowicz

233
HELENA BOHLE-SZACKA, Przenikanie, tekst: Piotr Policht

237
Tapta, tekst: Anna Batko

241
BARTEK AROBAL KOCIEMBA, Kwiaty całopalne, tekst: Paweł Leszkowicz