„Sierpy” Ramana Tratsiuka w zielonogórskiej Galerii Rektorat
Abstrakcje polityczne Ramana Tratsiuka
Sierpy (2022) Ramana Tratsiuka to instalacja fotograficzna z pozytywowych i negatywowych zdjęć ukazujących parę sierpów w różnych przestrzennych konfiguracjach. Artysta położył sierpy na matowym szkle, podświetlił a następnie je sfotografował. Posługując się techniką cyfrową opracował czarno-białe wizerunki, następnie wydrukował je na płycie aluminiowej w formacie prostokąta 30 x 40 cm. Z tak otrzymanych fotografii buduje większą mozaikę, gdzie czarne sierpy wyłaniają się z białego świetlistego tła, lub białe sierpy z czarnego.
Fotografie te z jednej strony są przykładem współczesnego zainteresowania martwą naturą i przedmiotem, są to bowiem wyobrażenia obiektów w sztuce, z drugiej jako pokrywająca ściany kompozycja mozaikowa sprawiają wrażenie dekoracyjnej abstrakcji zbudowanej na powtarzających się elementach formalnych.
Sierpy występują w parach i zestawione zostały w różnych układach, czasami ich ostrza i uchwyty są paralelne, blisko do siebie przylegają. Gdzie indziej są ustawione symetrycznie w stosunku do siebie, tworząc owalną przestrzeń pomiędzy lub stykają się przeciwnymi końcami, ostrza krzyżują się z uchwytami.
Wyrazista jest rola światła, ukazane przedmioty są silnie prześwietlone, ich sylwetki są zamglone, wydają się unosić na matowym czarnym lub białym tle, jakby zanurzone pod powierzchnią wody. Powstaje efekt przestrzenności pomimo płaskości fotografii. W efekcie wizerunek ma charakter wizyjny, grając z obecnością – nieobecnością przedmiotu, jest to jakby cień przedmiotu. Dlatego dzieło pobudza hipnotyczny sposób widzenia, zjawiskowość wizualności.
Artysta, który często inspiruje się dwudziestowieczną awangardą, tutaj odnosi się do sztuki surrealistycznej, szczególnie do techniki wymyślonej przez Man Raya, nazywanej – rayografią. Rayograf to rodzaj fotografii wykonywanej bez użycia aparatu fotograficznego lub obiektywu. Przedmioty umieszcza się na papierze światłoczułym, a następnie wystawia na działanie światła. Jasne obszary odbitki to miejsca, w których przedmioty spoczywały na papierze i zatrzymywały światło naświetlające papier. Czarno-białe zjawiskowe fotogramy Man Raya, są bezpośrednim odniesieniem dla cyfrowych kompozycji Ramana Tratsiuka.
Podobnie surrealistyczna jest fascynacje przedmiotem znalezionym – objet trouvé, jest to zwykły przedmiot odnaleziony przez artystę, który podlega przemianie poprzez ramy sztuki w przedmiot niezwykły, niesamowity. Stare, używane, prawie archaiczne sierpy są właśnie takimi przedmiotami znalezionymi, które zostały poddane transformacji i intensyfikacji, tak aby znaczyć głębiej i inaczej. Wyraźna jest fascynacja ich materialnością oraz zapisaną w niej historią, indywidualną i zbiorową. Tym bardziej, że są to różnorodne sierpy, artysta odszukał dużą grupę tych przedmiotów a następnie je zestawił w swoich kompozycjach. Każdy sierp jest więc niepowtarzalny.
Jako przedmiot gotowy, surrealistyczny odnaleziony w przeszłości dla teraźniejszości, Sierpy wydają się opowiadać wiele raniących historii, poprzez swoją naznaczoną czasem powierzchnię. Nawet praca, którą sugerują, jest ciężka, fizyczna. Na pewno nie są to przedmioty niewinne, ewokują bowiem potencjalny cielesny ból, a przez to drążą nas głębiej.
Raman Tratsiuk jest twórcą pochodzącym z Białorusi, wzmacnia to post-sowiecką aurę dzieła, tym bardziej, że jedno z pierwszych skojarzeń, które może ono przywołać to „sierp i młot” jako symbole ideologii komunistycznej. Takie sowieckie asocjacje nadają Sierpom złowrogiej wymowy, szczególnie w kontekście aktualnej inwazji Ukrainy przez Rosję usiłującej odbudować swe sowieckie imperium. Wschodnioeuropejskie aktualne i historyczne odniesienia są ważne dla artysty. Zaskakująco odbywa się to jednak na poziomie płci, autor genderuje sierpy jako kobiece i w ten sposób zupełnie zmienia perspektywę widzenia!
Dla autora jest to seria o wymiarze feministycznym, gdyż sierpami w pracy wiejskiej posługiwały się głównie kobiety. Zatem ornamentalne i monumentalne zagęszczenie tego motywu jest wyrazem hołdu wobec ciężkiej, niewidocznej i zapominanej pracy kobiet we Wschodniej Europie. Artysta odmienia patrzenie na sierp jako znak przemocy i ideologii, sprowadza jego znaczenia do poziomu pracy i afirmuje zapomniane miliony robotnic wiejskich. Jego dzieło inspiruje zatem pogłębioną refleksję wizualną na temat płci, klasy i historii naszego regionu. A jest to historia gospodarcza nieodzownie z sierpem związana, gdyż tereny Białorusi jako i Ukrainy były od wieków zapleczem żywieniowym dla Europy, ze względu na uprawę zbóż, które ścinano również sierpami. Skojarzenia związane z dostarczaniem jedzenia dodatkowo intensyfikują obecną tu symbolikę kobiecości.
Dla artysty ważna jest również współczesność i wielka rewolucja kobiet, która odbyła się w Europe Wschodniej w 2020 roku. Wówczas w czasie protestów na Białorusi przeciwko reżimowy Łukaszenki, setki tysięcy kobiet wyszło na ulice w pokojowych demonstracjach, ta siła kobiet ujawniła się szczególnie w kontekście masowych aresztowań i mordów protestujących mężczyzn. Swiatłana Cichanouska nagle została kandydatką na prezydenta Białorusi w wyborach w 2020 roku, po aresztowaniu jej męża opozycjonisty. To ona została na arenie międzynarodowym obliczem białoruskiej wiosny. Również w tym okresie kobiety masowo wyszły na ulice w Polsce, organizując Ogólnopolski Strajki Kobiet w reakcji na zaostrzenia ustawy antyaborcyjnej przez Trybunał Konstytucyjny.
W takim kontekście politycznym ostatnich lat Sierpy odnoszą się do siły i energii kobiet, ale również do ich wrażliwości i podatności na zranienia. Jako alegoria trudnej fizycznej pracy, stają się również narzędziami męki, ich ostrza są raniące, mogą być wręcz mordercze. Sierpy są kobiece dla artysty, ale można je również odczytywać jako symbole kobiecej klęski, ani białoruska ani polska rewolucja kobiet nie doprowadziła do pozytywnej zmiany. Reżim na Białorusi nadal istnieje, nowe okrutne prawo aborcyjne wciąż obowiązuje w Polsce. Sierpy patriarchalnej władzy ścięły skutecznie masowy kobiecy ruch i jego demokratyczne reformy. Ideologia sierpa i młota usiłuje się krwawo odrodzić na wschodzie kontynentu. Jest to zatem dzieło, które w obrębie metaforyki politycznej może wzbudzać negatywne i mroczne historyczne i współczesne skojarzenia. Jego czarno-biały, negatywowo-pozytywowy, vintage charakter jeszcze ten mrok pogłębia.
Proponuję zatem odczytanie tego działa jako otwartej i wieloznacznej abstrakcji politycznej. Sztuka abstrakcyjna może być projekcją wielu znaczeń psychologicznych i społecznych. Abstrakcja jest silnie związana z historią wschodnioeuropejskiej awangardy jako dzieło utopii konstruktywistycznej, ale również jako gatunek sztuki zwalczany w czasach socrealizm. Pozornie neutralna znaczeniowo abstrakcja może być więc wysoce polityczna; wchodziła przecież w różne konflikty i uwikłania w XX-wiecznych totalitaryzmach. Tragiczne losy i sztuka twórcy abstrakcji Kazimierza Malewicza w ZSRR, ale i Władysława Strzemińskiego w PRL-u, pokazuje jak newralgiczna potrafi być abstrakcja, jak zawsze jest politycznie podminowana, a nawet niebezpieczna. W wielu krajach, gdzie obowiązuje cenzura abstrakcyjna sztuka staje się symbolicznych językiem do wypowiedzenia treści dysydenckich.
Sierpy Ramana Tratsiuka postrzegam właśnie jako przykład współczesnej abstrakcji politycznej, sztuki abstrakcyjnej dotyczącej polityki, zaangażowanej w nią. Artysta podejmuje aktualne kwestie naszego czasu wypowiadając się za pomocą dekoracyjnie potraktowanego i multiplikowanego motywu sierpa, który zamieniany w powtarzalną abstrakcyjną formę symboliczną. Nie korzysta w swojej sztuce z dokumentalnych fotografii społecznych i politycznych wydarzeń, ale sprowadza swoją refleksję do jednego wieloznacznego kształtu o szerokich konotacjach. Jest to esencja działania sztuki, która jest zupełnie inna od dosłowności języka, wizerunek zawiera bowiem w sobie syntezę, wielość pozycji, niejednoznaczność, irracjonalność i zamglenia znaczenia, wszelkie jednak znaczenia umożliwiając. W tym sensie Sierpy jako abstrakcja polityczna są znakami nadziei i klęski, rewolucji i reakcji, energii i śmierci, jak chce artysta – kobiecości, ale i niszczącego systemu patriarchalnego. Paradoksalnie w tej wielości Sierpy estetycznie uwodząc i hipnotyzując tną skutecznie powierzchnię naszej ideologicznej rzeczywistości.
Paweł Leszkowicz
Przypisy
Stopka
- Osoby artystyczne
- Raman Tratsiuk
- Wystawa
- Sierpy
- Miejsce
- Galeria Rektorat, Zielona Góra
- Czas trwania
- 13.05–2.06.2022
- Osoba kuratorska
- Paweł Leszkowicz
