„Przestrzenie międzyprzestrzeni (Hommage à Otto Freundlich)” w Bałtyckiej Galerii Sztuki Współczesnej

Projekt Przestrzenie międzyprzestrzeni (Hommage á Otto Freundlich) odwołuje się do postaci wybitnego niemieckiego malarza, rzeźbiarza i teoretyka żydowskiego pochodzenia – Otto Freundlicha, który biograficznie powiązany jest z Polską, Niemcami oraz Francją. Wystawa, konferencja naukowa i towarzysząca jej monografia naukowa mają służyć przypomnieniu sylwetki oraz dorobku jednego z protoplastów światowej awangardy, a także ukazać jego twórczość w szerszym kontekście współczesnych praktyk artystycznych. Organizatorom projektu zależy na odnalezieniu związków pomiędzy estetycznymi i konceptualnymi lejtmotywami twórczości niemieckiego artysty z początku XX wieku a sztuką polską i niemiecką doby dnia dzisiejszego.

Otto Freundlich – jeden z pierwszych przedstawicieli sztuki abstrakcyjnej i zapoznany antenata pierwszej awangardy – w swoich rozważaniach prowadzonych na kanwie kształtującego się modernizmu uważał, że sztuka czerpie swój sens i potencjał ze współzałożycielskiej triady „pierwiastka duchowego, nieorganicznego i organicznego”. W ten ontologiczny areał wpisuje się bowiem artysta, który poszukuje pomiędzy nimi powiązań i relacji. Zatem misją jednostki – według Freundlicha – jest uczynienie widzialnym tego, co niewidzialne, a co sam artysta określał jako „siła międzyprzestrzeni”. Co więcej – zadaniem człowieka jest także wyczuwanie i odkrywanie międzyprzestrzeni, które – jak dopowiada – są „bezdrzwiowymi pomieszczeniami wieczności”.

„Dwaj ludzie z ustami” – kampania Bałtyckiej Galerii Sztuki Współczesnej Dokumentacja projektu będącego początkiem kampanii przeciwko mowie nienawiści pt. „Miasto bez hejtów”, realizowanej przez Bałtycką Galerię Sztuki Współczesnej CZYTAJ!

Sztuka abstrakcyjna, nieunikająca wszakże odwołań ani do geometrii, ani do form organicznych, stała się dla Otto Freundlicha najbardziej adekwatną formą wypowiedzi. Jego twórczość, co istotne, przypada nie tylko na wyjątkowy okres w dziejach pierwszej awangardy, ale zbiega się również z globalnymi wydarzeniami, które nieodwracalnie zmieniły bieg świata. Ten niemiecki malarz, rzeźbiarz i teoretyk żydowskiego pochodzenia urodził się w Słupsku w 1878 roku, gdzie spędził wczesne lata życia. Sztuką profesjonalnie zajął się dopiero przed ukończeniem trzydziestego roku życia. Przemieszczał się wówczas po Europie, tworząc m.in. w Paryżu, Berlinie i Florencji. Jego wczesne kompozycje wyrastały z estetyki kubizmu, ale pokrótce eksperymenty doprowadziły go do orfizmu i konstruktywizmu. Już w tamtym okresie krytyka życzliwie przyjęła jego obrazy na wystawie w Kolonii. W 1913 roku Guillaume Apollinaire – wybitny pisarz i współtwórca pierwszej awangardy – w wydanym albumie pt. Nowoczesne malarstwo określił Freundlicha jako jednego z najbardziej interesujących malarzy niemieckich. W tamtym czasie do grona jego artystycznych przyjaciół należeli m.in. Pablo Picasso, Georges Braque, Guillaume Apollinaire, Robert i Sonia Delaunay, Alfred Döblin oraz Wassily Kandinsky. Po przejęciu władzy przez Hitlera artysta został obłożony anatemą przez niemiecką propagandę nazistowską, zaś jego prace pojawiły się w 1937 roku na wystawie „sztuki zdegenerowanej”. Część jego dorobku została wówczas zniszczona bądź zaginęła. Podczas działań wojennych Otto Freundlich przebywał we Francji, gdzie w 1943 roku został aresztowany przez Gestapo i przewieziony do obozu koncentracyjnego w Majdanku. Tam też zginął w parę miesięcy później. Jego spuścizna, licząca blisko 550 dzieł, w konsekwencji II wojny światowej w dużej mierze nieodwracalnie przepadła. Część spuścizny była prezentowana m.in. w Museum of Modern Art w Nowym Jorku, paryskim Centrum Pompidou, a także w Museum Ludwig w Kolonii i Neue Pinakotek w Monachium obok prac Pieta Mondriana czy Otto van Reesa. Znany szwajcarski artysta, Thomas Hirschhorn, poświęcił mu jeden ze swoich słynnych monumentów.

Wart jest podkreślenia fakt, że jednym z najważniejszych, acz nigdy nie zrealizowanych, projektów Otto Freundlicha była koncepcja zbudowania w całej Europie tzw. „rzeźbiarskich dróg”. Zgodnie z założeniami artysty miały one zostać ukonstytuowane z monumentalnych (liczących nawet 30 metrów wysokości) rzeźb, które jednocześnie pełniłyby rolę ekspozycji rozciągającej się na obszarze Europy, co symbolicznie byłoby spoiwem łączącym państwa i narody. Według koncepcji Freundlicha rzeźby tworzyłyby dwie przecinające się osie: północno-południową oraz zachodnio-wschodnią. Na ich skrzyżowaniu – zgodnie z planami artysty – miały stanąć „Latarnia siedmiu sztuk”. Po II wojnie światowej, w latach 70. XX wieku, do projektu tego powróciło Stowarzyszenie Europejska Droga Pokoju − Droga Rzeźb w Europie − Stowarzyszenie Otto Freundlicha z siedzibą w St. Wendel w Niemczech. W rezultacie do roku 2007 powstały 53 rzeźby. Jedna spośród nich znajduje się w Słupsku.

Natalia Załuska, „Bez tytułu”, technika mieszana (karton i akryl) na krosnach, 100 x 80 cm, 2017

Od prawej: Marga Sabine Ehrhardt, dokumentacja projektu „Steine ohne Grenzen / Kamień bez granic”, dziennik, fotografia, wideo, 60 x 90 cm, 2019; po środku Dirk Ehrhardt, „KEINE ANTWORT / BEZ ODPOWIEDZI”, obiekt, 81 x 50 x 50 cm

Silvia Fohrer, na pierwszym planie: „Hommage dla Otto Freundlich’a Turm der sieben Künste und der Liebe / Wieża siedmiu sztuk i miłości”, 15 historycznych kostek brukowych z Berlina z bazaltu; w tle: „Ein Pflasterstein, der war einmal und wurde viel beschritten / Była kiedyś kostka brukowa i po której dużo się chodziło”, wg wiersza Joachima Ringelnatza (1883-1934); seria zdjęć „kristalline urban - Unter den Pflastersteinen liegt der Strand” - Berlin, „Under the paving ist the beach” - Berlin, „Sous les paves, la plage” - Berlin, „Pod kostką brukową znajduje się plaża” - Berlin

Józef Czerniawski, „Bez tytułu”, tkanina na płótnie, 90 x 150 cm, 2018

Michał Smandek, na pierwszym planie: „Szkielety”, aluminiowy stelaż namiotu, szpilki namiotowe, sznurek, 2016; w tle od prawej: „Szkielety”, Salar de Uyuni, Boliwia, 2016; „Szkielety”, Salar de Uyuni, Boliwia, 2016; „Szkielety’, Atakama, Chile, 2016

Paulina Walczak-Hańderek, „Velvet – violet”, akryl, technika własna / płótno + obiekt, 130 x 120 cm, 2019

Paulina Walczak-Hańderek, „Velvet – violet”, akryl, technika własna / płótno, 130 x 120 cm, 2019

Arkadiusz Sylwestrowicz, Bez tytułu, z cyklu „Palety”, technika własna, 2006

Jakub Ciężki, „Bez tytułu”, akryl/płótno, 180 x 150 cm każda, 2019

Przemysław Łopaciński, od lewej: „Teraz się uśmiecha...”, technika mieszana, gablota, 200 x 140 x 11,5 cm, 2015; „Bez tytułu”, gablota, technika mieszana, 200 x 140 x 11,5 cm, 2019

Projekt wystawy pt. Przestrzenie międzyprzestrzeni (Hommage á Otto Freundlich) z założenia odwołuje się do wypracowanych przez Otto Freundlicha koncepcji sztuki, która poszukuje symbolicznego spoiwa pomiędzy tym, co duchowe, nieorganiczne i organiczne, ale jednocześnie stanowi wyraz afirmacji dla egalitarnych wartości kultury otwartej na wielogłosowość i różnorodność. Nie mniej istotny jest również fakt, że artysta ten wywodzi się ze Słupska, gdzie wciąż mieści się jego rodzinny dom. Bezsprzecznie jest on dziś jednym z antenatów europejskiej tradycji kulturowej, co dla miasta oraz regionu jest nie do przecenienia. Ekspozycja prac współczesnych artystów ma z założenia stanowić artykulację i egzemplifikację głównych wątków tematycznych i estetycznych, które uobecniły się w twórczości Otto Freundlicha oraz antenatów pierwszej awangardy. Wystawa „Przestrzenie międzyprzestrzeni” jest zarazem zapowiedzią i inauguracją ciągu artystycznych wydarzeń, związanych z twórczością Otto Freundlicha, które w kolejnym roku przyjmą formułę otwartego biennale sztuki.