Do zobaczenia 01.05.2018 2 min

„Portretu natura martwa” w Bałtyckiej Galerii Sztuki Współczesnej

Redakcja

udostępnij — facebook twitter/x link

pobierz .pdf

Tematem wystawy są dzieje i potencjał portretu, który w rezultacie emancypacji i ewolucji, jaka miała miejsce w sztuce renesansowej, stał się dzisiaj najpopularniejszą formą ikoniczną, zaś dzięki selfie – wykonanemu przez Buzza Aldrina w kosmosie – jest niekiedy postrzegany jako „obraz nie z tej ziemi”. Portret stanowi jeden z najbardziej spektakularnych mechanizmów służących rekonstrukcji i rekonfiguracji każdego projektu tożsamościowego, który – według Pierre’a Bourdieu – zawsze jest konstytuowany w obliczu szerszego społecznego otoczenia, posiadającego swoją historię i oferującego pewien zespół nabytych cech oraz dyspozycji na poziomie grupowym i jednostkowym. Dlatego też bez wątpienia nowożytny portret można odczytywać – jak sugeruje Hans Belting – jako „maskę pamięci i jako maskę społecznej tożsamości”. Jest rzeczą nader interesującą, że w świecie greckiego antyku maskę i twarz opisywało to samo pojęcie – persona – przy czym autoprosopos to maska prawdziwa, natomiast prosopeion to maska sztuczna. Z kolei w Rzymie łacina rozróżnia już terminologicznie „twarz” oraz „maskę”, podczas gdy później – w teatrze renesansowym – maska właściwie nie pojawia się, jakkolwiek jest to epoka narodzin portretu wczesnonowożytnego, który wg Beltinga stanowi „protest przeciwko cmentarzowi”, ponieważ kiedy powstawały pierwsze portrety indywidualne, większość ludzi chowano na cmentarzach anonimowo. Z drugiej jednak strony – zauważa niemiecki historyk – „Portret to obraz obrazu, albowiem odwzorowuje twarz, która ze swej strony jest obrazem nas samych”. Warto przypomnieć, że sławnymi portrecistami byli już Rembrandt van Rijn i Frans Hals. W kolejnych epokach nie mniej cenionymi byli Vincent van Gogh i Andy Warhol. Na przestrzeni XX wieku – wraz z rozwojem sztuki abstrakcyjnej oraz wykształceniem się konceptualnego myślenia o dziele – portret przeżywał dość burzliwe okresy wzlotów i upadków. Należy pamiętać, że zbiegło się to w czasie z postmodernistycznym zakwestionowaniem podmiotu oraz relatywizacją pojęcia tożsamości, co w jakiejś mierze – paradoksalnie – wykazało malarstwo hiperrealistyczne. Dzisiaj za pośrednictwem portretu artysta może powoływać do refleksji całą gamę problemów – od tematyki stricte formalnej i estetycznej, poprzez zagadnienia semantyki i semiotyki dzieła, na ontologii sztuki skończywszy. Portret bowiem może artykułować bardzo konkretną wiedzę lub też konfabulację wokół biografii oraz „psyche” autora, a jednocześnie odnosić się do kontekstu społecznego czy nawet politycznego (operując ekwiwalentami seksualnej, płciowej bądź rasowej różnicy). Z drugiej strony – nie mniej znane są portrety, które faktycznie nie portretują „nikogo”, a raczej odwołują się do „niemożności” wszelkiej reprezentacji, krążą wokół kryzysu przedstawienia i dezawuują obowiązujące klisze ikoniczne.