„Poezja i performans. Perspektywa wschodnioeuropejska” w Muzeum Współczesnym Wrocław

W Europie Wschodniej możemy zaobserwować szczególne, trwające od dziesięcioleci uwrażliwienie na siłę, a jednocześnie kruchość i delikatność języka. W drugiej połowie XX w. poetki, poeci, artystki i artyści wizualni z Europy Wschodniej podjęli próbę zmierzenia się ze zjawiskiem instrumentalizacji języka w komunikacji oraz dla celów polityczno-ideologicznych. Poprzez sytuacje performatywne z udziałem publiczności testowali różne formy wypowiedzi werbalnych, zwracali uwagę na możliwość kształtowania języka oraz jego materialny i medialny wymiar. W poetyckim performansie granice języka i mowy stały się namacalne.

W socjalistycznych krajach Europy Wschodniej, pomimo istniejących różnic, poezja i performans charakteryzowały się podobnymi cechami. W działaniach tego typu artystki i artyści podważali konwencjonalne postrzegania pisma i słów jako neutralnych środków, co było niedopuszczalne w ówczesnych realiach kulturowo-politycznych i skazywało ich na funkcjonowanie w ramach nieoficjalnej lub tylko częściowo tolerowanej sceny kulturalnej.

Wystawa Poezja i performans. Perspektywa wschodnioeuropejska przywołuje subwersywne postawy artystyczne skierowane przeciwko autorytarnym reżimom z przeszłości, ale odnosi się również do współczesnej retoryki politycznej, gdzie język staje się narzędziem manipulacji. Zarówno kiedyś, jak i dzisiaj poezja i performans nabierają szczególnego znaczenia w okresach kryzysów społeczno-politycznych, ponieważ ich efemeryczna i elastyczna forma odzwierciedla relacje i konteksty, które inaczej pozostałyby niezauważone. Obecnie istotne jest także zwrócenie uwagi na przemiany języka, relacji z tekstem i słowem w obliczu nowych technologii oraz przesunięcie w stronę emocji. Poezja i działania performatywne nie są już dla młodej generacji tylko orężem do walki z systemem, lecz narzędziem do eksplorowania własnych przeżyć czy różnie rozumianej tożsamości.

Honza Zamojski, „WORD WAR FREE 2.0”, 2018/2020, instalacja, dzięki uprzejmości artysty i Galerii Leto, Warszawa. Fot. Małgorzata Kujda, © MWW, 2020

Vlado Martek, „Agitacja petycka”, 1978–2013, sitodruk, ksero, papier, Kolekcja Darko Šimičicia, Zagrzeb. Fot. Małgorzata Kujda, © MWW, 2020

Widok wystawy. Na suficie: Monogramista T.D / Dezider Tóth, „Wschód – Zachód”, 1991, instalacja, dzięki uprzejmości artysty. Fot. Małgorzata Kujda, © MWW, 2020

Na pierwszym planie: Dorota Gawęda & Eglė Kulbokaitė (Young Girl Reading Group), „YGRG14X”, 2018, instalacja, wideo, 30’, dzięki uprzejmości artystek; w tle: Grupa Kolektywne Działania / Kollektivnye deistviia, „Slogan”, 1977, kopia ekspozycyjna, dzięki uprzejmości artystów; Nikita Alekseev, „10 000 kroków”, 1980, fotografia, tekst, dzięki uprzejmości Garage Archive Collection, Garage Museum of Contemporary Art, Moskwa. Fot. Małgorzata Kujda, © MWW, 2020

Widok wystawy. Fot. Małgorzata Kujda, © MWW, 2020

Monogramista T.D / Dezider Tóth, „Książka w stanie prenatalnym”, 1983, sitodruk na wstążce materiałowej, dzięki uprzejmości artysty. Fot. Małgorzata Kujda, © MWW, 2020

Od lewej: Nuša & Srečo Dragan (OHO Group), „Wietnam”, 1969, wideo czarno-białe z dźwiękiem, 48”, kopia cyfrowa, Kolekcja Marinko Sudaca, Zagrzeb; Agnieszka Polska, „Watery Rhymes”, 2014, wideo HD, 4’05”, dzięki uprzejmości Galerii ŻAK | BRANICKA, Berlin; Yuri Leiderman, Andrey Silvestrov, „Birmingham Ornament”, 2011, wideo, kopia cyfrowa, fragmenty, 4’09”, dzięki uprzejmości Yuri Leiderman, Andrey Silvestrov, Cine Fantom. Fot. Małgorzata Kujda, © MWW, 2020

Od lewej: Raša Todosijević, „Was ist Kunst, Marinela Koželj?”, 1978, wideo, 16’20”, dzięki uprzejmości artystki; Bálint Szombathy, „Guma i mięso”, 1976, fotografia, dzięki uprzejmości artysty. Fot. Małgorzata Kujda, © MWW, 2020

Tesla Sonet Duo, Magnetofon (model wykorzystywany przez Ladislava Nováka do tworzenia nagrań audio), lata 60. XX w., Archiwum Poetry & Performance, Zurich. Fot. Małgorzata Kujda, © MWW, 2020

Novák, Chopin, Heidsieck et al., Kompozycje tekstowo-dźwiękowe, Kolekcja z festiwalu w Sztokholmie 1968–1970, Kolekcja płyt CD, Fylkingen Records, 2005, Kolekcja Pavla Novotnego; Ladislav Novák, 7 pudełek na kasety z pismem odręcznym Nováka, lata 60. XX wieku; Kolekcja Michala Resla oraz Kolekcja Pavla Novotnego, Liberec. Fot. Małgorzata Kujda, © MWW, 2020

Wystawa składa się z unikatowych i wzajemnie uzupełniających się eksponatów: partytur tekstowych, obiektów interaktywnych, nagrań audio i wideo, filmów dokumentujących performansy oraz instalacji. Taki dobór ma na celu zaprezentowanie działań artystycznych podejmowanych w ramach kultur niezależnych w krajach socjalistycznych, jak również współczesnych postaw kontynuujących dziedzictwo łączenia poezji i performansu, podkreśla dążenia poetek i poetów, artystek i artystów do uwolnienia się od kontroli językowej oraz norm komunikacyjnych.

Prezentacja wystawy w tak szczególnym dla działań performatywnych i poetyckich miejscu, jakim jest Wrocław, nie może obejść się bez zaakcentowania wątków lokalnych. Fasada Muzeum Współczesnego Wrocław, którego siedziba znajduje się w poniemieckim schronie, ze słowną klepsydrą Stanisława Dróżdża wybrzmiewa w tym kontekście jeszcze mocniej. Kruchość języka spotyka się tutaj z mocą materialności słów, widocznych i zawsze obecnych.