„Notatki z przestrzeni” Jerzego Jarnuszkiewicza w Zachęcie
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/front-589093ace92c0-1200x1800.jpg)
Wystawa Jerzy Jarnuszkiewicz. Notatki z przestrzeni ma charakter monograficzny. Prezentuje prace rzeźbiarskie oraz bogaty wybór działalności medalierskiej i graficznej, a także część dorobku artysty nieznaną dotąd polskiej publiczności — zespół polichromowanych rzeźb z metalu wykonanych podczas pobytu w Kanadzie. Jej celem jest nie tylko przypomnienie dokonań wybitnego rzeźbiarza, ale również ukazanie wszechstronności i skali jego talentu oraz roli w kształtowaniu nowoczesnej tradycji artystycznej w Polsce.
![5890936357fb3](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/5890936357fb3-1200x815.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/5890936357fb3-200x136.jpg)
![589094498a484](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/589094498a484-1200x801.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/589094498a484-200x134.jpg)
![5890937b2b07f](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/5890937b2b07f-1200x801.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/5890937b2b07f-200x134.jpg)
![5890936c49b26](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/5890936c49b26-1200x801.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/5890936c49b26-200x134.jpg)
![589093a03881a](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/589093a03881a-1200x783.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/589093a03881a-200x131.jpg)
![5890938433cc0](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/5890938433cc0-1200x1868.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/5890938433cc0-128x200.jpg)
Twórczość Jerzego Jarnuszkiewicza (1919–2005) jest bardzo bogata, zróżnicowana, rozproszona i — paradoksalnie — mało znana. Trudno wskazać moment, w którym został samodzielnym rzeźbiarzem. Ale talent manualny sprawił, że przez całe życie z równą swobodą wypowiadał się w rysunku, grafice, exlibrisie, medalu, drobnych formach rzeźbiarskich, monumentach abstrakcyjnych i realistycznych. Jego artystyczna wizja dzieli się na dwa główne nurty. Pierwszy z nich kształtuje dążenie do monumentalizmu, siły wyrazu, ekspresji ruchu i geometrycznej analizy. Drugi, opozycyjnie, jest bardziej prywatny i w większym stopniu dekoracyjny — graficzny. Potrzeba rzemieślniczej precyzji i skłonności cyzelatorskie składały się na oryginalny kształt małych form rzeźbiarskich i medalierskich — rozpiętych między powagą tematu i delikatnością formy.
Te niewykluczające się skrajności łączą się w powszechnie znanej figurce Małego Powstańca, której projekt powstał w 1946 roku. Jej drobna skala i sentymentalna poetyka, a także możliwość prostego powielania gipsowego odlewu sprawiły, że odpowiadała na społeczną potrzebę pamięci o powstańczej tragedii — w perspektywie prywatnej, nie heroicznej.
![58909107beb60](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/58909107beb60-1200x800.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/58909107beb60-200x133.jpg)
![58909006cc1d2](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/58909006cc1d2-1200x800.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/58909006cc1d2-200x133.jpg)
![5890946f6ab86](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/5890946f6ab86-1200x801.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/5890946f6ab86-200x134.jpg)
Jarnuszkiewicz z biegłością posługiwał się stylistyką realistyczną. Pracował nad uproszczeniem formy i jej transformacją. Zrealizował m.in. Hutnika, jedną z najlepszych monumentalnych rzeźb na warszawskim MDM-ie. Nieustannie próbował jednak przełamać socrealistyczny schemat. Na wystawie w warszawskim Arsenale w 1955 roku jego rzeźba Myjąca włosy zaskakiwała niezwykłością ujęcia i prozaicznością tematu (hasło wystawy brzmiało „Przeciw wojnie — przeciw faszyzmowi”). Z kolei na wystawie Rzeźba w ogrodzie w 1957 roku w Warszawie Jarnuszkiewicz pokazał dwie prace o nadekspresyjnej stylistyce. Obie są z założenia obrazem tragedii — osobistej (Suka) i społecznej, ludzkiej (Marcinelle) powstałej w reakcji na wiadomość o katastrofie górniczej w kopalni Marcinelle w Belgii w 1956 roku. Ta ostatnia jest jednym z najlepszych w polskiej sztuce tego czasu przykładów zaangażowanej postawy artysty.
Przełom lat 50. i 60. to w twórczości artysty stopniowe odchodzenie od problemów ekspresji na rzecz nowej problematyki przestrzeni i otoczenia jako komponentów dzieła rzeźbiarskiego. W tym czasie Jarnuszkiewicz sięgnął po inny materiał rzeźbiarki — metal — który dawał nowe możliwości realizacyjne. W 1964 artysta wziął udział w sympozjum Forma viva w Ravne, gdzie powstała pierwsza Kompozycja przestrzenna. Abstrakcyjna, racjonalna w swym kształcie struktura, o dużej skali, ustawiona w naturalnym otoczeniu, stała się spełnieniem tych intuicji, które nie zostały zrealizowane w polskich projektach pomników. Rok później otrzymał główną nagrodę na I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu za Kompozycję drogowskazową. W 1967 jego Rytmy II zostały zaprezentowane na międzynarodowej wystawie rzeźby w nowojorskim Guggenheim Museum wśród najwybitniejszych dzieł z całego świata.
![589090bf940ae](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/589090bf940ae-1200x788.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/589090bf940ae-200x131.jpg)
![589090e501207](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/589090e501207-1200x801.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/589090e501207-200x134.jpg)
![589090c87d1e1](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/589090c87d1e1-1200x801.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/589090c87d1e1-200x134.jpg)
![589090b96b481](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/589090b96b481-1200x800.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/589090b96b481-200x133.jpg)
![58908ff7cc540](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/58908ff7cc540-1200x800.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/58908ff7cc540-200x133.jpg)
![5890900c4d974](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/5890900c4d974-1200x851.jpg)
![](https://magazynszum.pl/wp-content/uploads/2017/03/5890900c4d974-200x142.jpg)
Rzeźby z metalu, początkowo ekspresyjne i metaforyczne, potem racjonalne i analityczne, stworzyły grupę najbardziej rozpoznawalnych jego prac i stanowią najważniejszą część bogatego dorobku. Pod koniec lat 60. w twórczości artysty pojawiły się też wątki sakralne, jak monumentalny krucyfiks w kościele Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Niezwykła rzeźba z repusowanych blach jest jednym z niewielu w polskiej sztuce współczesnej przykładów nowoczesnego dzieła odpowiadającego na potrzeby liturgiczne.
Zamierzony na 15 obiektów cykl Kagańce miał być kwintesencją doświadczeń Jerzego Jarnuszkiewicza z abstrakcją i figuratywnością. Powstał tylko jeden, pozostałe znane są jedynie z rysunków. Skrępowane, zdestruowane głowy, zakleszczone w monstrualnych maszyneriach, tworzą metaforyczny obraz zniewolenia, opresji, najbardziej dotkliwego doświadczenia współczesności — wciąż na nowo podejmowanych prób ograniczenia ludzkiej wolności.
Przypisy
Stopka
- Osoby artystyczne
- Jerzy Jarnuszkiewicz
- Wystawa
- Notatki z przestrzeni
- Miejsce
- Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki
- Czas trwania
- 27.01 – 17.04.2017
- Osoba kuratorska
- Waldemar Baraniewski
- Fotografie
- Marek Krzyżanek
- Strona internetowa
- zacheta.art.pl