„Muszę opowiedzieć świat” Anny Baumgart w BWA Olsztyn

Muszę opowiedzieć świat – instalacja performatywna – symboliczna kolacja, do której zapraszamy „osoby doświadczające życia jako kobieta”^[1] o różnej przynależności klasowej, ekofeministki, aktywistki klimatyczne, filozofki, badaczki, prekariuszki, artystki, femistyczne archiwistki, ludzie ze środowiska LGBT, a także rośliny, zwierzęta i przedmioty, które tworzą nasze codzienne życie. Osoby z doświadczeniem życia jako kobiety, również Ci w poczuciu inności zasiądą razem, by zadać sobie fundamentalne pytania o przyszłość, której być może nie będzie. Czy kobiety uratują świat? Czy chcą nadal rodzić w nim swoje dzieci? Czy możliwa jest nowa polityka bez hierarchii i przemocy? Czy możemy odzyskać utraconą przyszłość? Czy potrzebujemy liderek, a jeśli tak to kim one są dzisiaj i jak stworzyć skuteczny front oporu? Czy dzisiejsza rzeczywistość dopuszcza do głosu inność i stawia ją na równych prawach? Będziemy wspólnie zastanawiać się nad światem złożonym z ludzkich i nieludzkich osób, przedmiotów i roślin jako równoprawnych współzależnych bytów kształtujących przyszłość naszej planety. Zwrócimy uwagę na bolączki współczesności i naszą rolę w kształtowaniu przyszłości oraz zadamy pytanie: Czy międzygatunkowa współpraca zakładająca sprawczość bytów, których do tej pory w tzw. „nowoczesności” nie braliśmy pod uwagę: roślin, grzybów, drzew, rzek, a także przedmiotów i osób nie/ludzkich może nas uratować?

Performens, uobecniony w przemyślanej, intensywnie wizualnej formie, na którą składają się okrągły stół, seria ceramicznych talerzy polichromowanych z wizerunkami kobiet, przygotowanych przez artystkę (w hołdzie dla słynnej akcji Judy Chicago The Dinner Party z 1974 roku oraz kultowej serii talerzy z twarzami znanych kobiet Vanessy Bell i Duncana Granta Famous Women Dinner Service z 1932 roku). Projekt odwołuje się do Okrągłego Stołu z 1989 roku, który symbolicznie zapoczątkował zmiany demokratyczne w Polsce. Wtedy w spotkaniu, które przeszło do historii jako „Okrągły Stół” wzięły udział pięćdziesiąt cztery osoby — w tym tylko dwie kobiety: Grażyna Staniszewska po stronie opozycji i Anna Przecławska po stronie rządu. W Stole kobiet Anny Baumgart jest odwrotnie, a celem zgromadzenia jest nie tylko kultywowanie intymnej i politycznej wspólnoty kobiet i innych podporządkowanych wypartych z polskiego procesu demokratyzacji, czego zwieńczeniem jest niedawno uchwalony prawie całkowity zakaz aborcji. W żywej, publicznej dyskusji uczestniczki spotkania wyłaniają ważne dla nich postaci kobiet, często związanych z miejscem, w którym się znajdują; kobiet, które wiele osiągnęły, choć często pozostają zapomniane lub zepchnięte na margines procesu historycznego. Projekt w Olsztynie wpisuje się nierozerwalnie w serię Stołów kobiet Anny Baumgart, organizowanych od 2018 roku, czyli roku, w którym świętowaliśmy 100-lecie zdobycia przez Polki praw wyborczych. Kolejne edycje wzmacniają ideę projektu – uczynić widzialnymi dokonania osób, których proces historyczny wyparł z areny polskiej nowoczesności i historycznych zmian (kolejne edycja odbyły się dotąd w Łodzi, Bydgoszczy i Lublinie, Kaliszu). Wraz z kolejną edycją idea „stołu kobiet”^[2] nabiera większego znaczenia. Uczestniczki performansu – same w różny sposób obecne w dzisiejszym życiu publicznym – polityczki, nauczycielki, urzędniczki, lekarki, położne, bibliotekarki, salowe, ekspedientki wymieniały kolejne nazwiska buntowniczek i naukowczyń, artystek i polityczek ale też swoich matek, przyjaciółek, sióstr i innych ważnych kobiet w ich życiu emocjonalnym, prywatnym, ale także intelektualnym czy zawodowym. Wśród wymienionych są pierwsze działaczki na rzecz kobiet i pierwsze badaczki – jak Kazimiera Bujwidowa, Maria Grzegorzewska czy Józefa Joteyko – oraz postacie takie jak Maria Janion, ale też Marta Madejska, autorka książki o łódzkich włókniarkach czy lokalne działaczki i aktywistki miejskie.

Anna Baumgart, „Bombowniczka” (edycja 2/2), 2004, tkanina, silikon, żywica poliestrowa; dzięki uprzejmości Mazowieckiego Centrum Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Radomiu; widok wystawy „Muszę opowiedzieć świat”, fot. Jakub Zdanowicz

Anna Baumgart, „Stół”, 2019, element aranżacji udostępniony przez Galerię Miejską BWA w Bydgoszczy. Stanowił element instalacji artystycznej Anny Baumgart „Rewolucja to nie kolacja / a może jednak kolacja”; widok wystawy „Muszę opowiedzieć świat”, fot. Jakub Zdanowicz

widok wystawy „Muszę opowiedzieć świat”, fot. Jakub Zdanowicz

widok wystawy „Muszę opowiedzieć świat”, fot. Jakub Zdanowicz

widok wystawy „Muszę opowiedzieć świat”, fot. Jakub Zdanowicz

widok wystawy „Muszę opowiedzieć świat”, fot. Jakub Zdanowicz

widok wystawy „Muszę opowiedzieć świat”, fot. Jakub Zdanowicz

widok wystawy „Muszę opowiedzieć świat”, fot. Jakub Zdanowicz

widok wystawy „Muszę opowiedzieć świat”, fot. Jakub Zdanowicz

Instalacja performatywna Stół kobiet wokół okrągłego stołu zabiera tym sposobem głos na temat niewidzialności kobiet i osób socjalizowanych jako kobiety w historii Polski i demokracji po 1989 roku. Projekt jest formą działania site-responsive, wpisuje się w lokalne historie nie tylko poprzez odniesienia historyczne, ale także poprzez interwencje performatywne, do których przygotowania zaproszeni są lub zgłaszają się niektóre gościnie „stołu kobiet”. Trzy rejestry warunkują sposób, w jaki można doświadczyć projektu Anny Baumgart: debatowanie synchroniczne (udział w instalacji performatywnej), słuchanie synchroniczne (publiczność) i asynchroniczne zaangażowanie – dzięki specjalnie powstałej aplikacji internetowej, umożliwiającej uczestniczenie w propozycji artystki. Projekt Baumgart burzy anonimowość marginesów, łącząc kobiety w agencjalny kolektyw i ukazuje transformacyjny potencjał mikronarracji działań na małą skalę. Anna Baumgart prowokuje do ustanowienia wspólnej genealogii poprzez opowiadanie i tworzenie herstorii, ale także tworzy przestrzeń, w której fundamentalna jest wspólnota i intymność. Kobiety – dla których nigdy nie powinno zabraknąć krzesła i miejsca przy stole, co warto podkreślić zwłaszcza dzisiaj – zaproszone są do obecności w przestrzeni między sobą, ale także w szerszym sensie do wypełnienia przestrzeni zbiorowej pamięci i wyobraźni. Wspólnota, w której praktykujemy politykę solidarności, co oznacza, że działamy razem jako podmiot zbiorowy, a nasze wspólne działanie tworzy i praktykuje nieocenione doświadczenie afirmacji współzależności zbiorowej i współodpowiedzialności, której właśnie w obecnym czasie tak bardzo potrzebujemy.

Na zakończenie przywołajmy fragment książki brytyjsko-polskiej teoretyczki sztuki Basi Śliwińskiej o tytule Feminist Visual Activism and the Body (Wizualny aktywizm feministyczny i ciało), wydanej w Wielkiej Brytanii w 2021 roku.

Baumgart […] oraz inne kobiety i mężczyźni, zgromadzeni przy stole kierują swoja prośbę do świata, by mówił o tym, co „kobiece”. Poprzez instalację performatywną i, co ważne, poprzez debatę ulega dekonstrukcji stereotyp przemocy, fizycznej (wspierany przez tradycyjną męskość) i symbolicznej (z politycznym umniejszaniem kobiety), a dekonstrukcja ta odbywa się poprzez doświadczenie siły wolności opartej na wspólnocie. Baumgart zachęca uczestniczki i uczestników spotkania do zbadania, co „możemy” razem zrobić i o co „powinniśmy” razem walczyć. Podchodzę do jej projektu jako aktywnej kampanii solidarności, budującej sojusz w demokratycznej walce o pojawienie się i o obecność kobiety jako obywatelki. Wykluczenie, które zostało poza reprezentacją i uległo naturalizacji zostaje konfrontowane i otwarte na argument Judith Butler, że „polityka sojuszu” wymaga „etyki wspólnego zamieszkiwania…” (s. 57)

Anna Baumgart

^{[1] Osoby doświadczające życia jako kobieta – chodzi również o osoby socjalizowane do roli kobiety, a które się tak nie czują – np. osoby niebinarne, ważnym aspektem olsztyńskiego spotkania jest wyjście poza ramy tego, co kobiece – poszerzenie perspektywy wcześniejszych realizacji – herstorie wypowiadane są również w imieniu „innego”, bądź tych którzy tego głosu nie mają.
[2] Uczestnikiem kolacji staje się także przedmiot, atrybut, który jest nijako zwierciadłem istotnego z perspektywy gościni/gościa problemu – przedmioty, rośliny itd. stanowią swego rodzaju świadectwo nurtujących nas zagadnień oraz poszukiwania odpowiedzi…}