„Kuratorzy” [fragmenty publikacji]

Wyjściową ideą tego projektu jest zamiana ról. To nie kuratorzy zajmują się artystką, z jej dzieł tworzą wystawę, lecz artystka umieszcza ich w świetle jupiterów – skupia się na kuratorach, a wynik swoich działań przedstawia i poddaje publicznej ocenie. W 2002 roku grupa Azorro dokonała podobnej zamiany w jednym ze swoich prześmiewczych filmów zatytułowanym po prostu Portret z kuratorem w tle. Podczas wernisaży, ustawiając kamerę wśród gości, artyści pozowali przed nią tak, by w tle uchwycić znanych kuratorów.

W sklepie

Adam Mazur pisze o polskich kuratorach

Było to w czasach, gdy prestiż tego zawodu był najwyższy, a praca Azorro zwracała uwagę na zależność artystów od władzy instytucji i jej prominentnych przedstawicieli. Syntezy problemowe były na ustach wszystkich, ożywiając światopoglądowe debaty, a ich twórcy, kuratorzy, rozpoczynali swój długi marsz przez instytucje. Dziś, gdy niemal każda galeria, nawet związkowa czy akademicka, ma swojego kuratora, a ogromna rzesza absolwentów historii sztuki i studiów kuratorskich zasila pole sztuki, warto znów ustawić kamerę tak, by uchwycić w kadrze przedstawicieli tego bodaj najbardziej zmitologizowanego zawodu w sektorze kultury. Sprawdzić, co kryje się za fantazją.

Dyskusja o roli i znaczeniu tego zawodu jest szeroka i żywa zarówno w kręgach akademickich i muzealnych, jak w środowisku samych kuratorów. Powstało wiele książek i tekstów o modelach, znaczeniu i historii kuratorstwa. Podróż, w którą wyruszyłam wiele miesięcy temu, by sprawdzić, kim są kuratorzy sztuki najnowszej w Polsce, ilu ich jest i czym się dokładnie zajmują, zaskoczyła mnie skalą. Założyłam, że w ciągu ostatnich pięciu lat, które będę badać, dotrę do dwustu – trzystu nazwisk. Okazało się że w tym okresie, w domenie publicznej pojawiło się wielokrotnie więcej osób przypisujących sobie miano kuratora. Dokładnie tysiąc sześćset sześćdziesiąt cztery.

Najpierw jednak zadajmy pytanie podstawowe: Kim jest kurator? Funkcja ta wymyka się możliwości jednolitego zdefiniowania^[1]. W najszerszym sensie, a zarazem słownikowej definicji, kurator jest mediatorem pomiędzy artystą a odbiorcą, tłumaczem i konstruktorem kontekstu sztuki. Pracując przy tworzeniu programów i idei wystaw, buduje koncepty, odkrywa i proponuje nowe rozwiązania ideowe, tworzy i ilustruje krytyczne tezy oraz analizuje i przedstawia swoją wizję poruszanych problemów, którym nadaje nowe znaczenia. Jest producentem, organizatorem, koordynatorem i inicjatorem wystaw, festiwali, akcji w przestrzeni publicznej. Tak pojmowany kurator może pełnić – świadomie lub nie – kluczową rolę w karierach artystów, zapraszając ich lub pomijając w tworzonych wystawach. W węższym znaczeniu kurator może wykonywać jedno z wyżej wymienionych zadań lub kilka na raz.

Podróż, w którą wyruszyłam wiele miesięcy temu, by sprawdzić, kim są kuratorzy sztuki najnowszej w Polsce, ilu ich jest i czym się dokładnie zajmują, zaskoczyła mnie skalą. Założyłam, że w ciągu ostatnich pięciu lat, które będę badać, dotrę do dwustu – trzystu nazwisk. Okazało się, że w tym okresie, w domenie publicznej pojawiło się wielokrotnie więcej osób przypisujących sobie miano kuratora. Dokładnie tysiąc sześćset sześćdziesiąt cztery.

Warto jednocześnie podkreślić zasadniczą różnicę w postrzeganiu kuratorów. Istotność znaczenia kuratora jest bezdyskusyjna dla twórców i wszystkich związanych profesjonalnie ze światem sztuki. Wielu uważa wręcz, że w art worldzie tymi, którzy rozdają karty, są właśnie kuratorzy. Natomiast dla odbiorców kultury pozostają oni figurami enigmatycznymi o niejasnych kompetencjach. Poza wernisażem postać kuratora jest przeważnie w ogóle nieobecna w świadomości odwiedzających muzea i galerie. Zazwyczaj nie zdają sobie oni sprawy z jego wpływu na koncepcję ekspozycji oraz roli w procesie jej powstawania.

W ramach mojego projektu starałam się dotrzeć do wszystkich instytucji kultury w Polsce, sprawdzić każdą wystawę i wydarzenie artystyczne w latach 2015-2019 w poszukiwaniu stojących za nimi kuratorów. Nie twierdzę, że udało mi się to w stu procentach. Niewątpliwie jednak powstał pierwszy w Polsce niemal pełny zbiór kuratorów. Kryterium stanowiło, że dana osoba występowała jako kurator sztuki najnowszej w muzeach, galeriach, domach kultury i różnorodnych ośrodkach miejskich, na uczelniach, festiwalach i przeglądach sztuki lub w swoim biogramie umieściła tę profesję.

Na podstawie tak obszernego materiału mogłam poważyć się na klasyfikację kuratorów, którzy obecnie działają w naszym kraju. Jednocześnie jeszcze raz pragnę zastrzec, że Kuratorzy nie są pracą naukową, tylko projektem o charakterze artystycznym i że poniższa klasyfikacja wynika wyłącznie z mojej osobistej potrzeby zaprowadzenia na tym niejednorodnym polu choćby roboczego porządku.

Kurator instytucjonalny

Osoba, której zawodem jest bycie kuratorem. Najbardziej profesjonalny pod względem kompetencji i wiedzy: zazwyczaj posiada wykształcenie historyka sztuki, jest po studiach podyplomowych z kuratorstwa w Polsce lub za granicą oraz należy do międzynarodowych stowarzyszeń i organizacji kuratorów. Nierzadko jest to też uczestnik rezydencji czy stypendysta elitarnych programów skierowanych do tej grupy zawodowej. Autor koncepcji, organizator, producent, tworzący rozbudowane wystawy, zarówno od strony ideowej, jak i dzieł sztuki. Autor tekstów, katalogów, książek. Możliwość pracy w tak szerokim spektrum podyktowana jest również zapleczem zespołowym i finansowym instytucji, w której pełni swoją funkcję. Jest to najbardziej spektakularna forma kuratorstwa.

Kurator-artysta

Osoba o wykształceniu praktycznym, pierwotnie lub równolegle funkcjonująca jako twórca. Czasami posiada wykształcenie teoretyczne. Zdarza się, że kuratorstwo uznaje za praktykę artystyczną. Pośród wielu niuansów tego modelu pracy można wyłonić dwie silne podgrupy.

Pierwsza to artyści należący do Związku Polskich Artystów Plastyków. Kuratorzy ci organizują przeważnie wystawy prac członków danego okręgu czy oddziału ZPAP, w przynależnych galeriach, rzadko wychodzą poza własne środowisko. Autorzy tekstów i katalogów.

Druga grupa to młodzi artyści, działający oddolnie prowadzący niekomercyjne „projekty kuratorskie” w mieszkaniach, garażach, pawilonach, również w galeriach. Wernisaże bywają jedyną możliwością obejrzenia wystawy, a te akcje są na pograniczu imprez towarzyskich i sztuki.

Natrafiłam także na pojedyncze przypadki artystów, którzy byli kuratorami własnych wystaw indywidualnych.

Kurator-pedagog, kurator-student

Wiele wystaw organizowanych jest w obrębie wyższych szkół artystycznych. Każda z tych instytucji posiada własną galerię, niejednokrotnie kilka. Szkoły współpracują też z lokalnymi placówkami lub innymi uczelniami. Kuratorzy w tym wypadku najczęściej prezentują wąskie działania związane z pracowniami, w których uczą lub których są studentami, a też dokonania ciała pedagogicznego. Dobór prac i artystów biorących udział w wystawie często oparty jest na technice wykonania bądź przynależności do instytucji edukacyjnej.

Kurator-galerzysta

Właściciel komercyjnej galerii wystawiający artystów związanych ze swoją działalnością biznesową. Najczęściej absolwent wydziału historii sztuki. Obszar zainteresowań kuratorskich jest ściśle zależny od reprezentowanych w galerii twórców. Autor tekstów do katalogów i wystaw. Zapraszany gościnnie przez instytucje do stworzenia autonomicznej, niezwiązanej z prowadzoną galerią, koncepcji wystawy.

1

Krytyka 17.01.2020

Szara strefa sztuki. „Cała Polska” w BWA Wrocław

Karolina Plinta

Kurator-krytyk

Z wykształcenia historyk sztuki, uczony lub badacz, często posiada stopień naukowy. Pracuje na wyższej uczelni, w czasopiśmie naukowym lub magazynie o sztuce. Członek polskich i międzynarodowych stowarzyszeń historyków i krytyków sztuki. Uczestnik konferencji naukowych i zespołów badawczych. Publikuje teksty krytyczne, monografie, książki, specjalizuje się w teorii sztuki. Recenzuje wystawy. Kurator gościnny, niezwiązany z konkretną galerią czy muzeum.

Kurator jednej wystawy

Funkcję tę często sprawuje z przypadku lub z powodów osobistych koneksji z wystawianymi artystami, np. partner życiowy, rodzic czy dziecko. Osoby te na co dzień nie zajmują się profesjonalnie sztuką ani w teorii, ani w praktyce.

Bezimienny

Zdarzają się wystawy, festiwale czy inne formy prezentacji sztuki, w których istnieje jasna i klarowna koncepcja kuratorska, często złożona i ciekawa, lecz brak jest jej autora.

Komisarz

Archaiczne słowo, związane z poprzednią epoką, choć występuje coraz rzadziej, nadal funkcjonujące w dyskursie sztuki najnowszej, zazwyczaj używane w kontekście plenerów i zjazdów artystów.

******

Oto lista ponad półtora tysiąca organizatorów wystaw, znawców i miłośników sztuki, zajmujących się tą dziedziną na meta-poziomie. Nikt nie został wykluczony. Znajdują się tu specjaliści, doświadczeni profesjonaliści, osoby o dużym dorobku i ci początkujący, także amatorzy, producenci, niekiedy ograniczeni do roli monterów i parzycieli kawy. Trudno powstrzymać się od trawestacji^[2] i nie powiedzieć: „Macie swoich kuratorów”.

[…]

Ż

Żabnicka Joanna

Żaglewska Dorota

Żarski Rafał

Żbikowski Robert

Żebrowska Teresa

Żechowska Agnieszka

Żerdzicka-Jasionek Katarzyna

Żłobińska Barbara

Żuk-Piwkowski Józef

Żurek Jacek

Żurek Leszek

Żwirbilis Krzysztof

Żydowicz Marek

Żydek Szymon

Tekst pochodzi z publikacji Maryny Tomaszewskiej Kuratorzy. Książka towarzyszy wystawie Cała Polska. Podróż do źródeł sztuki (nieinstytucjonalne przestrzenie sztuki w Polsce)

^{[1] Daniel Birnbaum, dyrektor Moderna Museet, krytyk i kurator sztuki, w rozmowie z Hansem-Ulrichem Obristem powiedział: „Historia krytyki sztuki jest znacznie lepiej znana w porównaniu z kuratorstwem… nie ma zbyt wielu książek omawiających tę równoległą działalność tworzenia wystaw. Może to ma związek z tym, że zawód kuratora jest trudny do zdefiniowania i tak powinno zostać”. A Brief History of Curating, Global Art Forum, Art Dubai, 2009
[2] Macie swoich poetów. Liryka polska urodzona po 1960 roku. Wypisy. red. P. Dunin-Wąsowicz, J.Klejnocki, K.Varga, Lampa i Iskra Boża, Warszawa 1997; Raster. Macie swoich krytyków, Wydawnictwo 40 000 Malarzy, Warszawa 2009}