„Interior” w BWA Katowice

Podobno nic tak nie leczy melancholii jak przeglądanie atlasów, działające jak uzdrawiający substytut podróżowania. Te pozbawione fizycznych trudów wędrówki w wyobraźni kończą się zwykle w interiorze, na ziemiach niczyich, których status pozbawiony językowych dookreśleń jest niepewny i mglisty. Wpisane w tą widmową kartografię zagubienie i dezorientacja wymuszają pracę z pamięcią jako rodzaj terapii prowadzonej przez przywołanie opowieści, które uległy wyparciu lub przemieszczeniu. Kierują w stronę pytań: w jaki sposób konstruowane są mapy i archiwa, kogo pozbawiają widoczności i głosu, co zostaje przemilczane i wykluczone? Co można znaleźć na marginesach oficjalnej geografii i historii, na grząskim obszarze zabobonu, fikcji, afektu?

Kadr z filmu Agaty Jarosławiec, wystawa „Interior”, BWA Katowice

Praca Agaty Jarosławiec, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Michał Jędrzejowski

Ala Savashevich, „Nieznany”, instalacja, 2021, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Honey Badger

Prace Alicji Pakosz i Aleksandry Liput, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Honey Badger

Aleksandra Liput, „Dzisiaj za oknem drzewa wyglądały jak żywe istoty na księżycu”, instalacja, 2021/2022, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Honey Badger

Aleksandra Liput, „Dzisiaj za oknem drzewa wyglądały jak żywe istoty na księżycu”, instalacja, 2021/2022, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Michał Jędrzejowski

Alicja Pakosz, „Pokój”, 2020, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Honey Badger

Elżbieta Jabłońska, „Deficytowe zdarzenia w okresie przejściowym” (fragmenty), instalacja, 2022, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Michał Jędrzejowski

Prace na wystawie Interior krążą wokół dwóch osi wyrastających z wyobrażeń o polskiej wsi. Pierwsza to mistyfikacje etnograficzne inspirowane wierzeniami ludowymi, pasożytujące na rocznym rytmie pracy i związanych z nim rytuałach agrarnych, fantazje o scaleniu z ziemią, sny o byciu wchłoniętym przez przyrodę. Druga bazuje na potrzebie zmierzenia się z nieprzepracowanym dziedzictwem pańszczyzny. W kontrze do obrazów wynurzających się z opisów etnografów, gdzie procentowo aż 84 procent analiz poświęcone było czasowi wolnemu, jakby polski lud głównie pląsał i świętował, de-konstruuje fantazmat sielankowej wsi. Wydobywa na światło dzienne wątki związane z wielowiekowym wykorzystywaniem chłopstwa, jako niemej warstwy społecznej, która nie pozostawiła wielu świadectw swojej krzywdy i strachu.

Jak o nich opowiedzieć? Przeszłość, zwłaszcza własna jest przecież najbardziej obcym krajem. Nasuwające się na myśl pomniki jako podstawowe narzędzia scalające pamięć zbiorową, wydają​się w tym kontekście dość podejrzanym medium. Jako wertykalne, stabilne bryły mające upamiętniać przede wszystkim bohaterskie czyny czy doniosłe wydarzenia zwykle odzwierciedlały patriarchalne, nacjonalistyczne narracje, w których centralne miejsce przypadało wąskiej, spełniającej określone kryteria, grupie społecznej. Jak zatem mógłby wyglądać nowe pomniki polskiej wsi? Zbudowane z wody, ziemi, patyków czy ognia, zmieniające się w czasie, horyzontalne albo rozproszone, przeczące tradycyjnej kategorii trwałości i monumentalnej formy, pozwalające na oddanie głosu stłamszonym, niewidocznym i uciszanym, ludzkim i nieludzkich mieszkańcom.

Jan Kowal, „Siano”, kadr z wideo, 2021, wystawa „Interior”, BWA Katowice

Jan Kowal, „Siano”, kadr z wideo, 2021, wystawa „Interior”, BWA Katowice

Obiekty Justyny Smoleń, 2021-2022, wystawa „Interior”, BWA Katowice

Karolina Jarzębak, „Hurr durr”, instalacja, 2021, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Michał Jędrzejowski

Land of YZ, „Jutrzenka świecącego syku”, video-instalacja, 2022, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Michał Jędrzejowski

Instalacja Marty Niedbał, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Michał Jędrzejowski

Prace Maryny Sakowskiej i Jakuba Woynarowskiego, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Honey Badger

Maryna Sakowska, „Po mieczu i po kądzieli”, instalacje, 2021-22, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Michał Jędrzejowski

Prace Elżbiety Jabłońskiej i Michaliny W. Klasik, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Honey Badger

Przemek Branas, „Tęcza”, fotografia, 2022, wystawa „Interior”, BWA Katowice, fot. Honey Badger

Tak zaprojektowane fluktuujące kształty, przywołujące archiwa wsi, napęczniałe od nie mogącej znaleźć ujścia energii, przestrzenie w których fakty ustępują miejsca domysłom, przeczuciom i przesądom, czekają na swoich badaczy. Eksperymentujących historyków i herstoryczki prowadzących prace ziemne na podobieństwo wykopalisk, w poszukiwaniu innych modeli przeszłości. Tropiących pustki po przebrzmiałych opowieściach, ryjących w zbutwiałych warstwach w głąb historii, rozpisanej na odpady, resztki, skondensowane w zwietrzałych skałach, ślady po zamierzchłych aktywnościach, wierzeniach i obawach.

Kuszący interior rozciąga się tu nie tylko w poziomie, jako niezmapowana kraina, ale rozrasta w głąb ziemi, rozpościera w czasie. Towarzyszący mu zapach rozkopanej gleby, okazuje się nie tylko częścią rytuału celebrującego materialność procesu kiełkowania, kwitnienia, owocowania i obumierania. Jest narzędziem do pracy z czasem, w perspektywie geologicznej, rozpisanym na warstwy: osady i złogi, włókna i tkanki.