„if it is no war today, it doesn’t mean there is NO war” w Instytucie Goethego w Krakowie

Wczesnym rankiem, 24 lutego 2022 roku Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej rozpoczęły inwazję na Ukrainę. Ta konkretna data, w powszechnym rozumieniu, stanowi symboliczny początek agresji Rosji na Ukrainę. Genezę tych wydarzeń należy jednak wskazać gdzie indziej – nie tylko ze względu na wojnę toczącą się na terytorium wschodniej Ukrainy od 2014 roku – ale biorąc pod uwagę roszczeniowość państwa rosyjskiego wobec terytoriów Ukrainy oraz autokratyczne podejście wobec narodu ukraińskiego. Wystawa pt. „if it is no war today, it doesn’t mean there is NO war” powstała w geście solidarności z poszkodowanymi wojną mieszkankami i mieszkańcami Ukrainy i stanowi swoisty zapis wydarzeń ostatnich miesięcy, towarzyszących uczuć i emocji.

„if it is no war today, it doesn’t mean there is NO war”, fot. Maciej Zygmunt

„if it is no war today, it doesn’t mean there is NO war”, fot. Maciej Zygmunt

„if it is no war today, it doesn’t mean there is NO war”, fot. Maciej Zygmunt

Wynikająca z potrzeby działania, wystawa stała się dla nas sposobem na zrozumienie wojny – nie tylko w kontekście historycznym czy geopolitycznym – a w szczególności, przez pryzmat indywidualnych historii. W tym kontekście, prezentowane prace są nośnikiem osobistych doświadczeń przemocy oraz narzędziem reagowania. Podobną strategię twórczą można zauważyć w praktyce Alevtiny Khakhidze, dla której codzienna aktywność rysowania stanowi swoistą strategię przetrwania. Wykonywane od rozpoczęcia wojny rysunki przybierają formę dziennika o kojącym działaniu: pozwalają na przepracowanie doświadczeń poprzedniego dnia i stają się metodą oporu przez dokumentowanie codzienności. Codzienna aktywność twórcza jest również sposobem na odzyskanie kontroli, niezgodą na wegetację. Dla Kateryny Alijnyk, aktywność malowania reprezentuje podobne znaczenie. Przedstawiane przez nią korzenie roślin powstawały jeszcze w odniesieniu do wojny w Donbasie – regionu, z którym związana jest artystka. Bomby na jej obrazach zapuszczają korzenie i stają się metaforą ukrytych ofiar wojny – takich jak środowisko naturalne – a także przestrogą przed niewidzialnymi konsekwencjami wojny, z których ukorzenianiem się przyjdzie się jeszcze zmierzyć uciskanym mieszkańcom Ukrainy.

„if it is no war today, it doesn’t mean there is NO war”, fot. Maciej Zygmunt

„if it is no war today, it doesn’t mean there is NO war”, fot. Maciej Zygmunt

Wsłuchiwanie się w głosy artystek jest dla nas sposobem na pisanie historii wojny bez troski o globalne interesy – to próba oddzielenia dobra od zła, bez relatywizacji. To nazywanie aktów agresji właściwymi słowami i demontaż przemocy bez jej uhistoryczniania. Wystawa stanowi więc zaczyn dla anty imperialnych sojuszy wszelkich, uciskanych mniejszości. Indywidualne doświadczenia wojny, są bowiem uniwersalne i niezależne od pochodzenia. Wojna to terror, strach i śmierć. Taki obraz rysuje się także w pracach Sany Shahmuradovej. Pochodząca z Gruzji artystka przeplata postaci nagich kobiet z symbolami tradycyjnie utożsamianych z żeńską „naturą”, np. słońce, rośliny, chleb. Sceny na obrazach artystki nie mają jednak wiele wspólnego z sielanką – są bolesnym przypomnieniem samotności i nieuchronnej katastrofie. Estetyka wojny bywa także pociągająca. Dla rzeźbiarki Kinder Album portretowanie zniszczenia i rozkładu to działanie materializujące nieuchwytne konsekwencje wojny. Wykonywane przez nią obiekty ceramiczne stają się symbolem trwania, mimo niemożności istnienia – artefaktem ukraińskiego oporu i urzeczywistnieniem indywidualnych historii.

„if it is no war today, it doesn’t mean there is NO war”, fot. Maciej Zygmunt

„if it is no war today, it doesn’t mean there is NO war”, fot. Maciej Zygmunt

Co istotne, wystawa powstała jako część większego projektu badawczego realizowanego we współpracy z Instytutem Goethego w Krakowie, w ramach którego planowany jest szereg wydarzeń, dyskusji, a także premiera portalu online SONIAKH. Nadrzędnym celem naszych działań jest rozbrajanie casusu współczesnej Rosji przy użyciu narzędzi rozwijanych w kontekście dyskursu dekolonialnego i antyimperialistycznego. Negatywna recepcja polityki rosyjskiej, popularna w społeczeństwach byłego Bloku Wschodniego – w innych kontekstach geopolitycznych często bywa usprawiedliwiana i interpretowana na korzyść agresora. W naszym przekonaniu, przedstawianie Rosji, jako ofiary zachodniego imperializmu – a w szczególności dualistyczne, „antywojenne” podejście krajów uprzywilejowanych, mają niewiele wspólnego z solidarnością i uniemożliwiają rozpoznanie rosyjskiego faszyzmu. Narracja ta sprowadza ukraiński opór do wypadkowej imperialnych rozgrywek i zmniejsza rządomyślność i sprawczość ukraińskiego społeczeństwa w kontekście formowania się niezależnego państwa. Realizowany przez nas projekt badawczy powstaje w odpowiedzi na niewyobrażalnej skali przemoc, jakiej obecnie doświadczają mieszkanki i mieszkańcy Ukrainy. Działania realizowane pod szyldem projektu we współpracy z zaproszonymi do współpracy artystkami i artystami, którzy na co dzień, bezpośrednio doświadczają rosyjskiej agresji to głos sprzeciwu przeciwko polityce Federacji Rosyjskiej. Polityce będącej wypadkową analogicznego do kolonialnej ekspansji białych Europejczyków procesu, napędzanej wyzyskiem mniejszości i legitymizowanej przez zachodnie interesy – faszystowskiej polityce rosyjskiego reżimu.

widok wystawy „if it is no war today, it doesn’t mean there is NO war”, fot. Maciej Zygmunt

„if it is no war today, it doesn’t mean there is NO war”, fot. Maciej Zygmunt