„Fotoblok. Europa Środkowa w książkach fotograficznych” w Międzynarodowym Centrum Kultury

Historia XX wieku widziana przez pryzmat książek fotograficznych zapiera dech i intryguje. Utopijne wizje przyszłości, awangardowe marzenia, dążenia modernizacyjne i niepodległościowe, migawki z życia codziennego przeplatają się w nich z narracją propagandową, opowieścią o wojennej traumie czy nieoczywistych kosztach transformacji ustrojowych. Wystawa Fotoblok. Europa Środkowa w książkach fotograficznych w Galerii MCK przedstawia po raz pierwszy w tak rozległej panoramie i w ponad stuletniej perspektywie najważniejsze i najciekawsze photobooki z naszej części kontynentu.

Przez cały XX wiek albumy, broszury i książki fotograficzne towarzyszyły burzliwej historii regionu. Od dwóch dekad photobooki wzbudzają żywe zainteresowanie badaczy, a ich fenomen jest już znany zarówno w krytyce, jak i wystawiennictwie. Pojawiały się na wielu ekspozycjach, jednak jeszcze nikt nie spojrzał całościowo na to zagadnienie w kontekście Europy Środkowej.

Ekspozycja jest pierwszą wystawą tak przekrojowo i krytycznie ujmującą burzliwą historię Europy Środkowej analizowanej przez publikacje albumowe, artystyczne i propagandowe. Prezentujemy na niej ponad sto książek fotograficznych z Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Polski, Rumunii, Słowacji i Węgier pokazujących, jak fotografia odzwierciedlała procesy kształtowania się nowych tożsamości młodych państw Europy Środkowej i wpływała na ich wizerunek, ideologię, marzenia o modernizacji i przyszłości. Szeroka, ponadnarodowa perspektywa pozwala dostrzec wspólny los dzielony przez mieszkańców tej części kontynentu.

– Książki, które prezentujemy, opowiadają poprzez fotografie dzieje regionu, ale same w sobie są też dokumentami zmieniających się stosunków społecznych, wizji politycznych oraz powinności fotografii i sztuki. Wystawa otwiera się na współczesność, stawia pytania o tożsamość i przyszłość naszej części Europy – wyjaśniają pomysłodawcy projektu badawczego poświęconego photobookom i współkuratorzy ekspozycji Łukasz Gorczyca i Adam Mazur.

„Toto město je ve společné péči obywatel (To miasto znajduje się pod społeczną opieką obywateli)”, fotografie: Miroslav Peterka, tekst: Bohumil Hrabal, Československý spisovatel, Praha 1967 Biblioteka Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie

„Vilniaus šiokiadieniai (Dni powszednie w Wilnie)”, fotografie: Romualdas Rakauskas, Antanas Sutkus tekst: Romualdas Rakauskas, Mintis, Vilnius 1965, Biblioteka Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie

„Abeceda (Alfabet)”, fotografie: Karel Paspa, tekst: Vítězslav Nezval, opracowanie graficzne i fotomontaże: Karel Teige , choreografia: Milča Mayerová, J.Otto, Praha 1926, Vědecká knihovna v Olomouci

„Ręka pracująca”, fotografie: Janina Mierzecka, tekst: Henryk Mierzecki, nakład własny autorów, Warszawa 1947, kolekcja prywatna

„Lumina şi culoarea litoralului (Światło i kolor rumuńskiego wybrzeża)”, fotografie: Hedy Löffler, tekst: Vasile Nicolescu, Meridiane, București 1967, kolekcja prywatna

„Please buy my new song (Proszę, kup moją nową piosenkę)”, fotografie i tekst: Jindřich Marco,  Artia, Praha 1967, kolekcja prywatna

„Dola i niedola naszych dzieci”, fotografie: Aleksander Minorski i inni, tekst: Józef Włodarski, Komitet Ogólnopolski Kongresu Dziecka, Warszawa 1938, kolekcja prywatna

„Stop kontrola (Stop Control)”, fotografie: Erazm Ciołek, Komitet Wydawniczy NSZZ Solidarność Region Mazowsze, Warszawa 1981, kolekcja prywatna

„Fotoblok. Europa Środkowa w książkach fotograficznych”, widok wystawy, fot. Paweł Mazur

„Fotoblok. Europa Środkowa w książkach fotograficznych”, widok wystawy, fot. Paweł Mazur

„Fotoblok. Europa Środkowa w książkach fotograficznych”, widok wystawy, fot. Paweł Mazur

„Fotoblok. Europa Środkowa w książkach fotograficznych”, widok wystawy, fot. Paweł Mazur

Książki fotograficzne to nieodkryty jeszcze do końca fenomen dla wszystkich zainteresowanych fotografią, grafiką, historią, polityką czy sztuką. To zarówno artystyczne albumy autorstwa najwybitniejszych mistrzów obiektywu: Czecha Františka Drtikola, jednego z najbardziej znanych na świecie polskich fotografów – Edwarda Hartwiga czy pochodzącej z Rumunii znakomitej fotografki – Hedy Löffler, jak i wstrząsające zbiory zdjęć dokumentujących najważniejsze momenty w historii poszczególnych narodów lub wspólnot. Układają się one w spójną, inspirującą poznawczo opowieść o mozaikowej historii i współczesności Europy Środkowej.

Narracja ekspozycji podzielona jest na sześć rozdziałów. Poprowadzi odbiorcę przez wiek XX od momentu pojawienia się pierwszych, drukowanych w masowych nakładach, książek ilustrowanych fotografiami, poprzez okres odradzających się i powstających państwowości, traumę II wojny światowej i zakrojoną na szeroką skalę modernizację. Swoją obecność na wystawie mają również publikacje dokumentujące zmieniające się życie codzienne, procesy społeczne i obyczajowe z lat 60. i 70. XX wieku, aż po czasy współczesne, epokę transformacji zarówno politycznej, kulturowej i przede wszystkim technologicznej.

Wystawa eksponuje nie tylko popularne i chętnie kolekcjonowane photobooki, lecz również kroniki filmowe, zdjęcia, grafikę oraz obiekty artystyczne. Zgromadzone egzemplarze książek można nie tylko oglądać, lecz również kartkować, czytać i dotykać. To być może ostatnia szansa na tak bezpośredni kontakt z książką fotograficzną – w erze cyfrowej obiektem coraz bardziej cenionym, poszukiwanym, a więc także nieuchronnie niedostępnym.

– Zainteresowania MCK koncentrują się wokół historii Środkowej, o której opowiadamy różnymi środkami, czasem poprzez fotografię. Wystawa »Fotoblok« jest wyjątkowa, bo przygotowana w międzynarodowym gronie specjalistów. Mamy świadomość nowości tematu, dlatego tym bardziej cieszę się, że Łukasz Gorczyca i Adam Mazur, najlepsi znawcy tematyki photobooków w Polsce, widzieli w nas partnerów do podjęcia współpracy nad środkowoeuropejskim kanonem książek fotograficznych – wyjaśnia Agata Wąsowska-Pawlik, dyrektorka MCK.