„Efekty wybranych badań terenowych. Fotografie, video i rysunki z lat 1984–2022” Zbigniewa Libery w GSW Opole

Metodyka badań terenowych Zbigniewa Libery

„Jeśli obraz zawiera swój sens sam w sobie, to jest kompozycją. Jeśli jednak ukazuje optyczną podświadomość, by ująć świat w większej ostrości widzenia od tej, jaka właściwa jest naszym oczom, to reprezentuje on medium, które wsuwamy między nas i świat”.
Hans Belting, Antropologia obrazu

Efekty wybranych badań terenowych. Fotografie, video i rysunki z lat 1984–2022 to wystawa będąca retrospektywnym wyborem prac Zbigniewa Libery kładącym nacisk na to, co z perspektywy czasu jawi się jako najczęściej używane przez autora medium – fotografię. Jak zapowiadają daty w tytule, ekspozycja prezentuje realizacje z czterech dekad twórczości artysty, sygnalizując najważniejsze wątki, jakie podejmował w poszczególnych – bardzo różnych – okresach. Był to czas zróżnicowany nie tylko artystycznie, ale również politycznie, społecznie, ekonomicznie czy „technologicznie”. Przez wszystkie te lata jedno pozostawało niezmienne – w wyborach twórczych i życiowych Liberze towarzyszył aparat fotograficzny, za którego pomocą ukazywał obrazy zarówno intymne, jak i odnoszące się do kultury, historii i zagadnień społeczno-politycznych. Wykorzystując różnorodne strategie fotograficzne, autor mierzył się z doświadczeniami przeszłości, komentował teraźniejszość, a także „wieszczył” wydarzenia przyszłości.

widok wystawy Zbigniewa Libery „Efekty wybranych badań terenowych. Fotografie, video i rysunki z lat 1984–2022”, fot. Maciej Węgrzyn

widok wystawy Zbigniewa Libery „Efekty wybranych badań terenowych. Fotografie, video i rysunki z lat 1984–2022”, fot. Maciej Węgrzyn

widok wystawy Zbigniewa Libery „Efekty wybranych badań terenowych. Fotografie, video i rysunki z lat 1984–2022”, fot. Maciej Węgrzyn

widok wystawy Zbigniewa Libery „Efekty wybranych badań terenowych. Fotografie, video i rysunki z lat 1984–2022”, fot. Maciej Węgrzyn

widok wystawy Zbigniewa Libery „Efekty wybranych badań terenowych. Fotografie, video i rysunki z lat 1984–2022”, fot. Maciej Węgrzyn

widok wystawy Zbigniewa Libery „Efekty wybranych badań terenowych. Fotografie, video i rysunki z lat 1984–2022”, fot. Maciej Węgrzyn

widok wystawy Zbigniewa Libery „Efekty wybranych badań terenowych. Fotografie, video i rysunki z lat 1984–2022”, fot. Maciej Węgrzyn

widok wystawy Zbigniewa Libery „Efekty wybranych badań terenowych. Fotografie, video i rysunki z lat 1984–2022”, fot. Maciej Węgrzyn

widok wystawy Zbigniewa Libery „Efekty wybranych badań terenowych. Fotografie, video i rysunki z lat 1984–2022”, fot. Maciej Węgrzyn

Libera w swej praktyce artystycznej „żywi się” obrazami. Analizuje, poddaje krytyce i wykorzystuje do swoich celów różnorodne ich typy i kategorie, poczynając od prywatnych zdjęć z archiwum rodzinnego, poprzez fotoreporterskie ujęcia znane z mass mediów czy efekciarską natarczywość obrazów kultury konsumpcyjnej, aż po wyrafinowane nawiązania ikonograficzne do dzieł tworzących historię sztuki. Rola fotografii w jego dorobku jest proporcjonalna do natężenia tworzonych i odbieranych obecnie obrazów fotograficznych – powstające zdjęcia liczone są już w bilionach rocznie a, podobno, w ciągu dwóch minut sami mieszkańcy USA robią ich więcej, niż wykonano na świecie przez cały XIX wiek ^[1]. Jednak Hans Belting stwierdza, iż „istnieje różnica między obrazami, które w naszej cielesnej pamięci wyposażamy w znaczenie symboliczne, a tymi, które konsumujemy i które zapominamy”^[2]. Libera zastanawia się nad tą jakościową różnicą, odszukując „istotne” obrazy lub typy obrazowania. Nie lekceważy ich mocy wpływania na rzeczywistość – potencjalnie manipulatorskiej siły oddziaływania cielesnego i psychologicznego, zdolności wywoływania reakcji takich jak strach, podniecenie, wzruszenie czy wstręt, skłonności do tworzenia narracji i chwytliwych kalek kulturowych, a przez to formowania naszych poglądów, pragnień, zachowań oraz sposobu postrzegania świata. Artysta demonstruje w swoich pracach, jak współczesne kadry fotograficzne i filmowe wnikają w sferę jednostkowej wyobraźni, kształtując nasze – wydawać by się mogło prywatne i niepowtarzalne – obrazy wewnętrzne.

Na przestrzeni czterech dekad twórczości Zbigniew Libera upublicznia intymne nagrania, parafrazuje i trawestuje charakterystyczne obrazy, cytuje i realizuje remaki słynnych scen uchwyconych przez obiektyw. Z jednej strony prace odzwierciedlają otaczającą artystę rzeczywistość, stanowiąc przy tym autorefleksję określającą realne miejsce współczesnego twórcy wśród wszechobecnych obrazów, z drugiej są narzędziem jej dekonstrukcji i odkrywania „optycznej podświadomości” – demaskowania zapośredniczeń informacji, które do nas docierają, normotwórczej siły oficjalnych przedstawień, technik narracji i mechanizmów tworzenia określonych reprezentacji. Artysta wskazuje na płynność granicy między dokumentacją a fikcją i daje impuls, byśmy z uwagą spoglądali na własne wyobrażenia. W końcu stara się wykorzystać obrazowy potencjał kreacji faktów i fantazji, by stworzyć sposobność dochodzenia do osobistych refleksji o świecie wbrew ideologicznym kliszom. Prace Libery zdają się domagać prawa do negowania „oczywistości” takich czy innych ujęć historii, do nieufności wobec dominujących wzorców zachowań i zasad moralności oraz mącenia jednoznaczności interpretacji i opinii medialnych autorytetów.
Łukasz Kropiowski

^{[1] Nicholas Mirzoeff, Jak zobaczyć świat, przeł. Łukasz Zaręba, Kraków-Warszawa 2016, s. 20.
[2] Hans Belting, Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, przeł. Mariusz Bryl, Kraków 2007, s. 42–43.}