„Dzieci szatana” w Muzeum Narodowym w Krakowie

Andrzej Urbanowicz, Chaosu świętość niewyczerpana, kolaże, 1989-1999

Tytuł wystawy nawiązuje do powieści „Satanas Kinder” Stanisława Przybyszewskiego – drażniącego, rwanego anarchistycznego manifestu, pochwały niszczenia, chaosu i zniesienia tabu i porządków. To zarazem przyczynek do dzisiejszego odczytania postaci i myśli Stanisława Przybyszewskiego (1868–1927) – duchowego i społecznego anarchisty, postaci pozornie przyswojonej, a jednocześnie wypartej z polskiej myśli. Projekt stanowi też pretekst do podjęcia tematu samej figury szatana – lękliwie wyegzorcyzmowanego z polskiej kultury, symbolu buntu i wiedzy, nowego początku. Lucyfer przynoszący wiedzę jest zatem drugim bohaterem wystawy.

Stanisław Przybyszewski pokazany jest na wystawie poprzez idee, nie biografię. Część prac zaproszonych artystów nawiązuje do jego utworów, część została zestawiona z wybranymi przez kuratora fragmentami tekstów pisarza, które układają się w komentarze, podpisy do prac, ułożone w heretyckie zawłaszczenia myśli bluźniercy.

Dzieci szatana, widok wystawy

Dzieci szatana, widok wystawy

Dzieci szatana, widok wystawy

Wystawa nie ma historycznego charakteru. Wyłaniająca się z prac artystów problematyka oraz potrzeba przełamania determinujących nas zjawisk jest nadzwyczaj aktualna.

Powodem sięgnięcia po Przybyszewskiego jest olbrzymi potencjał kryjący się w spuściźnie pisarza i filozofa, który został „uśpiony” młodopolską stylizacją, zawężoną do postulatu „sztuki dla sztuki” (Confiteor).
O ile forma pisarstwa Przybyszewskiego nie zawsze wytrzymuje próbę czasu, również z uwagi na „rwany”, gorący, rozhisteryzowany, predadaistyczny, chaotyczny charakter tekstów, o tyle ich treść zapowiada, „przeczuwa” i antycypuje modernistyczne zagadnienia. Jest pełna niuansów charakterystycznych dla dzisiejszej humanistyki, ujmującej problemy wielopłaszczyznowo. Najważniejsze kwestie poruszane przez Przybyszewskiego to: kryzys podmiotu i rozpad spójnej wizji świata oraz ich egzystencjalne konsekwencje, ale również tematyka androgyniczności czy potrzeba zerwania pozornie trwałego dominującego porządku. Pisarz zapowiadał też rolę psychoanalizy w literaturze XX wieku. Treści esejów i powieści Przybyszewskiego również zdały się czekać na formę późniejszej sztuki.

Dzieci szatana, widok wystawy

Stanisław Przybyszewski przybył do Krakowa pod koniec XIX wieku w apogeum swojej międzynarodowej rozpoznawalności i został redaktorem periodyka „Życie”, zapewniając mu napływ ważnych tekstów ze świata, ale i ingerencje cenzury.

Dzieci szatana, widok wystawy

Dzieci szatana, widok wystawy

Stał się wtedy, jak pisał Karol Irzykowski, „jednoosobową organizacją lietracką” dla polskiej kultury ważniejszą niż Stanisław Wyspiański. Wprowadził do niej brakujące tematy, „przepracował” różne formacje ideowe współczesnej Europy. Kraków okazał się jednak miastem schyłku artysty, w którym rozchwiana i płomienna forma jego pism przygasła (choć napisał wtedy świetne Androgyne), a środowisko lokalne okazało się dla niego mało dynamiczne.

Część pierwsza projektu odbyła się w kwietniu tego roku w Muzeum Narodowym w Krakowie – w sali „trucheł” Wyspiańskiego. Składało się na nią: czytanie tekstów Przybyszewskiego przez Michała Majnicza – aktora Narodowego Teatru Starego w Krakowie, wykład Jakuba Majmurka Lucyfer polski, pokaz pracy Piotra Bujaka Arcade#1 i koncert zespołu Nagrobki.

Dzieci szatana, widok wystawy

Dzieci szatana, widok wystawy