Cottagecore. „Magiczne zaangażowanie” w Galerii Miejskiej Arsenał w Poznaniu

Tuż przed wycieczką na wystawę Magiczne zaangażowanie w poznańskim Arsenale zdarzyło mi się spędzić parę dni w Bieszczadach. W górskim domku noclegowym powitały mnie łapacze snów, dyskretnie podsunięte turystom jako ręcznie wykonane pamiątki, w poznańskiej galerii – plastikowa wariacja na temat wyrastającego z podobnych źródeł ludowego „pająka”, powstała w wyniku grupowych warsztatów w ramach Magicznego zaangażowania. I choć łapacze snów to kulturowy import z Ameryki Północnej okrojony do roli etno-gadżetu, a poznański pająk powstał według wskazówek ludowej artystki wyspecjalizowanej w ich produkcji, trudno mi było pozbyć się wrażenia, że te pierwsze na bieszczadzkiej wsi były jakby bardziej na miejscu.

Magiczne zaangażowanie zorganizowane jest wokół trzech szlaków, nazwanych tutaj artystycznym, aktywistycznym i animacyjnym. Te miejscami się przeplatają – głupio byłoby wszak w 2020 roku zrobić wystawę zaangażowaną w problemy środowiskowe i klimatyczne posługując się czarnobiałymi, ostrymi podziałami – choć wrażenia ze spaceru każdą z nich różnią się od siebie diametralnie. Podejmując zaproponowane przez organizatorki wycieczkowe metafory, można by powiedzieć, że spacer szlakami aktywistycznym i animacyjnym przypomina wyprawę z profesjonalną przewodniczką i znającym doskonale okolicę lokalsem. Wędrówka szlakiem artystycznym zaś jest jak przemierzanie tej samej okolicy w towarzystwie bandy rozwrzeszczanych turystów, w typie tych, którzy na Giewont ruszają w japonkach, a wszystkich dookoła zamęczają bez ustanku anegdotami ze swojego życia, które zdają im się najbardziej fascynujące na świecie.

„Magiczne zaangażowanie”, widok wystawy, fot. Paweł Błęcki

„Magiczne zaangażowanie”, widok wystawy, fot. Paweł Błęcki

„Magiczne zaangażowanie”, widok wystawy, fot. Paweł Błęcki

„Magiczne zaangażowanie”, widok wystawy, fot. Paweł Błęcki

„Magiczne zaangażowanie”, widok wystawy, fot. Anastasia Jęchorek

„Magiczne zaangażowanie”, widok wystawy, fot. Anastasia Jęchorek

Zacznijmy jednak od jaśniejszych punktów. Ścieżka animacyjna to po części tutejszy eufemizm na program towarzyszący, choć wykracza ona nieco dalej – poza oprowadzaniami czy działającym przy okazji wystawy telefonem zaufania dla osób z depresją klimatyczną tworzy go też szereg świetnie nakręconych i wyprodukowanych filmów. Jest tu miejsce zarówno na krótki, uzupełniony kulturowym tłem wideoporadnik robienia słomianych pająków, w których tajniki wprowadza ludowa artystka Jadwiga Anioła, jak i krótką opowieść o łąkach miejskich, czyli miejscach, w których rezygnuje się ze zbędnego koszenia na okrągło trawy, pozwalając na rozwój złożonych lokalnych ekosystemów, przy okazji poprawiających też retencję wody.

Estetyzacja natury, fascynacja ludowymi rzemiosłami i tęskne spoglądanie w przeszłość – szlak artystyczny na Magicznym zaangażowaniu zdaje się idealną przestrzenną materializacją tiktokowo-instagramowych trendów estetycznych z nurtu Cottagecore i Witchcore.

Szlak aktywistyczny to z kolei rodzaj przestrzennej bazy danych na temat aktywnych w Polsce i okolicach podmiotów, od lokalnych ruchów sprzeciwiających się dewastacji terenów zielonych czy rzek, przez organizacje działające na rzecz praw zwierząt, po ogólnokrajowe i globalne ruchy społeczne. Jest tu więc miejsce zarówno dla weteranów, jak założony w schyłkowym PRL Klub Gaja, jak i Młodzieżowego Strajku Klimatycznego czy Otwartych Klatek. Mniej szczęśliwa niż na szlaku animacyjnym jest za to forma ich prezentacji – poszczególne grupy, ruchy, kolektywy i stowarzyszenia przypisane zostały do drewnianych ołtarzyków dedykowanych wodzie, zwierzętom, lasowi etc. Ich forma przypomina zarazem trójskrzydłowe kościelne ołtarze, jak i szkolne gazetki naćkane prasowymi wycinkami i zdjęciami. Aż przypominają się człowiekowi czasy, kiedy aktywistów środowiskowych postrzegano jako zjaranych neohipisów tulących się do drzew. Pomijając już estetykę, religijne nawiązania, w których pobrzmiewają echa postrzegania Ziemi jako samoregulującej się Gai wyświadczają aktywistom raczej niedźwiedzią przysługę.

Pozostaje wreszcie szlak najbardziej wyboisty, czyli artystyczny. Nie bez powodu na końcu, bo choć jesteśmy bądź co bądź w galerii, do samej narracji wystawy sztuka wnosi tu najmniej. Najciekawszą perspektywę wprowadzają paradoksalnie prace najbardziej okrojone, rozsiane po wystawie we fragmentach: Strachy Daniela Rycharskiego i Spiżarnia Adeliny Cimochowicz, wyłamujące się z pastoralno-metafizycznej atmosfery, którą tworzą liczne ludowe odniesienia czy sceny w rodzaju palenia w lesie ziołowych kadzideł przez duet Dziewczyny w Naturze. Praca Rycharskiego, zwornik jego zeszłorocznej retrospektywy w MSN, to wszak praca o konflikcie i nieustannych napięciach – zarówno między konserwatywną społecznością i prześladowanymi osobami LGBTQ, jak też rolnikami i zwierzętami.

1

Od wyborów do wyborów 13.09.2019

Uczyć się od Białorusi. Rozmowa z Zofią nierodzińską

Jakub Banasiak w rozmowie z Zofią nierodzińską

W przypadku artystek uskuteczniających eskapistyczne fantazje, jak u miłośniczki pływania po Wiśle na drewnianym galarze Ewy Ciepielewskiej, zwierzęta stają się uwznioślonymi, mitycznymi stworzeniami, u mieszkającego na wsi Rycharskiego – sąsiadami, których się szanuje, ale na odległość. Celem Strachów ustawionych oryginalnie pośród pola było w końcu nie bratanie się z dzikami i szpakami, a trzymanie ich z dala od upraw. Kiszonki Cimochowicz, powstałe podczas rezydencji w DOMIE, kultywowaniu dawnych tradycji dodają zaś wymiaru nerwicowo-apokaliptycznego. Balans w przecięciu ludowo-naukowo-artystycznych perspektyw zachowuje z kolei Damien Brailly w fotograficznym cyklu Diabelski kamień. Czarnobiałym fotografiom monstrualnych polodowcowych skał rozsianych po Polsce towarzyszą dokładne informacje na temat ich lokalizacji i historii w lokalnej mitologii, która w różnych regionach szczególnie upodobała sobie figurę diabła – jego właśnie obarczano „winą” za spoczywające w okolicy gargantuiczne głazy.

„Magiczne zaangażowanie”, widok wystawy, fot. Anastasia Jęchorek

„Magiczne zaangażowanie”, widok wystawy, fot. Anastasia Jęchorek

„Magiczne zaangażowanie”, widok wystawy, fot. Anastasia Jęchorek

„Magiczne zaangażowanie”, widok wystawy, fot. Anastasia Jęchorek

„Magiczne zaangażowanie”, widok wystawy, fot. Anastasia Jęchorek

„Magiczne zaangażowanie”, widok wystawy, fot. Anastasia Jęchorek

W przestronnej sali wystawowej dominują jednak inne akcenty – wyszywane przez Aśkę Borof makatki, wielki łosoś wyrzeźbiony ze sklejki przez Cecylię Malik we współpracy z Piotrem Dziurdzią, szereg quasi-mitycznych obrazów przedstawiających zwierzęta, pędzla Ewy Ciepielewskiej i Anny Błachno, wreszcie trawestacje ludowych opowieści w rysunkach, obrazach, fotografiach, opowiadaniach i wideo. Ale w pracach takich, jak tworzony przez dwa lata filmowy „eksperymentalny quasi-dokument” Klaudii Paliwody o jej dzieciństwie wspomnienia ludowych mazurskich historii sprowadzają się koniec końców do pajacowania w krzakach w czarcim kostiumie. W fotografiach Olgi Anny Markowskiej „przyglądanie się granicom między naturą a ciałem” oznacza zaś pstrykanie estetyzowanych aktów instagramowo ładnych ciał w leśnym runie.

W sklepie

W temacie numeru 26. wydania „Szumu” Piotr Policht pisze o zwrocie ekologicznym w sztuce

Estetyzacja natury, fascynacja ludowymi rzemiosłami i tęskne spoglądanie w przeszłość – szlak artystyczny na Magicznym zaangażowaniu zdaje się idealną przestrzenną materializacją tiktokowo-instagramowych trendów estetycznych z nurtu Cottagecore i Witchcore (za zwrócenie mojej uwagi na wiedźmową stronę TikToka dziękuję Darii Grabowskiej). O ile jednak marzenia o zamieszkaniu w krytej strzechą chacie pośród lasu, rozpoczynaniu dnia od zbierania grzybów i kwiatów o wschodzie słońca, przechadzania się boso i w lnianej sukience nad strumykiem oraz spędzaniu czasu na warzeniu ziołowych naparów jako jedna z popularnych estetyk w nastoletniej części internetu nikomu nie wadzą, tak w momencie, gdy stają się sednem prac na wystawie z zaangażowaniem w tytule, można się nieco zmartwić kondycją samej sztuki. W trójdzielnej kompozycji Magicznego zaangażowania okazuje się ona tylko piątym kołem u wozu.

Przekłada się to na specyficzną perspektywę czasową przyjętą na ekspozycji. O ile wystawy takie jak Zjednoczona Pangea w Muzeum Sztuki w Łodzi czy Wiek półcienia w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie obierały perspektywę czasu geologicznego, przerzucając długi pomost między odległą przeszłością a przyszłością, inne zaś, jak Piknik na skraju drogi Katarzyny Górnej w Kronice skupiały się na (post)apokaliptycznej wizji jutra, tak Magiczne zaangażowanie pozostaje zawieszone między przeszłością a teraźniejszością. Z jednej strony mamy więc przypominanie dawnych tradycji rzemieślniczych czy wiedzy botanicznej, z drugiej – bieżącą walkę polityczną i obywatelski aktywizm. Jeśli w tym układzie naturalną rolą dla sztuki byłoby projektowanie na bazie jednego i drugiego scenariuszy na przyszłość, to okazuje się ona cierpieć na kompletny uwiąd wyobraźni, pogrążając się powierzchownej estetyzacji godnej rokokowych ckliwych pastereczek Greuze’a. Może i słusznie – w gruncie rzeczy nic lepiej nie świadczy o tym, że hasło „no future” stało się prawdą.