„Znak pusty / archiwum” w galerii Asymetria / Wolskie Centrum Kultury

Wstęp do aktualizacji formuły „Znaku Pustego”

„Odnosimy wrażenie, że egzystujemy w epoce „pomiędzy”; w oczekiwaniu na utworzenie się nowego dyskursu europejskiego, który w żywy sposób opowie naszą wspólną historię. Rosnące z gwałtowną prędkością tempo nieplanowanych zmian na gruncie europejskim sprzyja sytuacji kiedy kultura ma ochotę stać się imitacją własnych wartości, które same w sobie przestały brzmieć w nowych społecznych kontekstach. Wyraża się to doskonale w narodzinach lokalnych populizmów, przejmujących rolę wektorów kultury, a rzeczywiste wartości, których stare znaczenia już wybrzmiały przybierają formę pustego znaku. Znak pusty – świat pustych gestów – w oczekiwaniu na nowy porządek historii.” (R. L.)

Kontekst jest tekstem

Znak pusty jest tym rodzajem znaku, który niegdyś wypełniony znaczeniami stał się dla nas nieczytelny. Przyczyny takiego stanu rzeczy mogą się wiązać z utratą energii społecznej lub kulturowej, a także mogą wskazywać na zagubione w procesach historycznych jego pierwotne znaczenia.

Wystawa przywołuje koncepcje znaków, zbiorów i gestów pustych, będących elementami nowatorskich dzieł sztuki polskiej lat 70., które w narracji historii sztuki były niesłusznie traktowane jako peryferyjne wobec jej głównego nurtu. Jest również próbą wskazania relacji pomiędzy kapitałem sztuki kontekstualnej a obiektami odnalezionymi w archiwum Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.

Termin Sztuka kontekstualna został zaproponowany przez Jeana Sellema, artysty francuskiego prowadzącego uniwersytecką galerię St. Petri w Lund w Szwecji, podczas prezentacji twórczości oraz rozmów z Anną i Romualdem Kuterami. Następnie, zasady sztuki konstekstualnej zostały sformułowane przez Jana Świdzińskiego w tekście Art as Contextual Art towarzyszącemu wystawie, która była eksponowana w 1975 roku także w Lund. Był to kierunek związany z przeciwstawieniem się tradycji sztuki konceptualnej anglosaskiego monopolu i art-worldu jako niezdolnej do odpowiedzi na problemy współczesnej cywilizacji z pozycji lewicy krajów wschodnio-europejskich. Stanowiła odejście od konstruktów współczesnego modernizmu oraz stylistyczną propozycję dla sztuki przyszłości. Konteksty stanowią zbiór, w którego skład wchodzą różnorodne dyskursy, normy, znaczenia oraz wartości pozwalające na definiowanie sztuki oraz poddawanie jej nieustannej weryfikacji. Konteksty jednak, nigdy nie są wartością ostateczną, a podlegają ciągłym zmianom. Artyści kontekstualni stworzyli doktrynę diagnozującą sztukę współczesną.

„Sztuka jako sztuka kontekstualna”. Była to bowiem idea, która miała swe korzenie w ruchu polskiego undergroundu, ale nie tym wywodzącym się z awangardy, a z dadaizmu (czy późniejszych sytuacjonistów, letrystów, Kobry, guerrilla artu, Fluxusu). Tendencje osłabienia komunistycznego rygoru mogły półjawnie funkcjonować w ramach tak zwanej „kultury studenckiej”, tego azylu spełniającego rolę wentyla bezpieczeństwa czasów niepokoju kontrkultury lat 70. – Jan Świdziński (Sztuka i jej kontekst, 2005).

„Znak pusty / archiwum”, widok wystawy

„Znak pusty / archiwum”, fragment wystawy

„Znak pusty / archiwum”, fragment wystawy

„Znak pusty / archiwum”, widok wystawy

„Znak pusty / archiwum”, widok wystawy

„Znak pusty / archiwum”, fragment wystawy

„Znak pusty / archiwum”, fragment wystawy

„Znak pusty / archiwum”, fragment wystawy

Współczesnym punktem wyjścia dla wystawy jest praca ormiańskiego artysty konceptualnego Vahrama Aghasyana Objects that question other objects (2019). Początek samej pracy odnosi się do banneru używanego podczas aksamitnej rewolucji w Armenii w 2018 r. Podczas protestów, pośród innych bannerów jeden z nich głosił: „Niech żyje rewolucja miłości i solidarności!”. Hasło to szybko stało się najpopularniejszym sloganem rewolucji. Sam slogan stanowił próbę uchwycenia sensu słów „solidarności i miłości”, którymi tętniła ulica tamtego czasu i w oczywisty sposób odnosił się do solidarności protestujących, którzy walczyli przeciw autorytarnemu reżimowi.

Wkrótce jednak słowo „solidarność” zostało zastąpione przez słowo „tolerancja”, a lider aksamitnej rewolucji zaczął używać sformułowania „miłość i tolerancja”, które służyło nowemu dyskursowi politycznemu.

Banner Vahrama Aghasyan głosi: „Niech żyje rewolucja równości i solidarności” przywołując anarcho-komunistyczny slogan: „wolność, równość i solidarność”, wskazując na jego pierwotną inspirację i pytając o zmiany, jakim został poddany.

Gesty artystów biorących udział w wystawie stają się pytaniami o kontekstualny sens archiwum. Czy dziś problemy języka możemy więc rozwiązywać jedynie na poziomie sztuki?