„Zmiana pola widzenia” w Muzeum Sztuki w Łodzi

Kazimierz Podsadecki, „Kobiety i dzieci”, z cyklu „A to projekt mój tygodnika ilustrowanego”

Nowoczesne projektowanie graficzne i unowocześnienie druku to idee wypracowane w kręgu międzywojennej awangardy. Sformowanie zasad tworzenia komunikatów wizualnych miało pomóc w upowszechnieniu nowej sztuki i oswojeniu z nią szerokiego grona odbiorców. Wystawa Zmiana pola widzenia przypomina, jak dokonała się ta rewolucja, jakie rozwiązania proponowała awangarda oraz w jaki sposób i w jakim zakresie były one przejmowane przez główny nurt ówczesnej grafiki, m. in. reklamę, projektowanie książek i czasopism, czy propagandowe plakaty.

Aleksander Rodczenko, plakat ” Pancernik Potiomkin. Wkrótce w najlepszych kinach Moskwy”, 1926. Rosyjska Biblioteka Narodowa, Sankt Petersburg

Biuletyn DADA, nr 6, 1920. Red. Tristan Tzara, Marzona Archive

Punktem odniesienia dla wystawy jest idea druku funkcjonalnego Władysława Strzemińskiego, pokrewna proponowanej przez Jana Tschicholda Nowej Typografii. Na tle międzynarodowych relacji i wzajemnych inspiracji twórców europejskich pokazane zostaną projekty polskich artystów. Uzupełnieniem wystawy będzie ekspozycja poświęcona eksperymentom awangardy m. in. niemieckiej, czeskiej i rosyjskiej. Zebrane na wystawie prace pochodzą z kilkunastu kolekcji polskich i europejskich. Pozwalają przyjrzeć się, jak awangardowi artyści konstruowali perswazję wizualną, język propagandy, a także jak wykorzystywali nowoczesne formy w tworzeniu komercyjnej reklamy, popularnych czasopism i książek, plakatów o wydźwięku społecznym oraz prekursorskich infografik. Powszechność grafiki czyniła z niej nieprzeciętny materiał komunikacyjny i element łączący sztukę z życiem. Dobrze podsumowywał tę sytuację Henryk Berlewi, twórca warszawskiego biura Reklama Mechano (1924), pisząc: „Naszym celem było uczynienie idei częścią życia. Dla mnie reklama wydawała się najbardziej efektywnym i dalekosiężnym środkiem propagowania naszych idei. To dzięki reklamie, temu silnemu agentowi propagandy komercji, zawdzięczamy zniesienie linii dzielącej społeczeństwo i artystę”.

Blok i Kurjer bloku, „Review Internationale”, nr 8-9, 1924, red., ed. M. Szczuka

El Lissitzky – projekt El Lissitzky, Jean Hans Arp, „Die Kunstismen”, 1914-24, Marzone Archive

Fernand Leger, „Rysunek”, ok. 1920-25

Wychodząc z podobnego założenia, wielu twórców awangardowych zajmowało się grafiką użytkową. W projektowaniu graficznym pojawiała się bowiem realna możliwość reformy zastanych kanonów. Idea druku nowoczesnego łączyła się przy tym z postulatem przejścia od grafiki użytkowej – rozumianej jako rękodzieło o walorach estetycznych – do nowoczesnego, rewolucyjnego w swojej morfologii, ekonomicznego, szybkiego i uniwersalnego komunikatu wizualnego. W praktyce droga ta prowadziła od projektów przepełnionych dekoracją w kierunku przekazów skrótowych, operujących podstawowymi znakami, a często układami czysto typograficznymi, które wykorzystywały zgeometryzowaną, purystyczną kompozycję i wyłącznie fotograficzną ilustrację. Ich przeznaczeniem miało być oglądanie, nie czytanie.

„Zmiana pola widzenia”, widok na wystawę

Samuel Szczekacz, „Studium typograficzne”, ok. 1937, Galerie Berinson, Berlin

Berlewi Henryk, Prospekt reklamowy Czekolady Plutos; 1925; druk barwny; karton, papier

Władysław Strzemiński – projekt. Julian Przyboś,” Z ponad”, 1930

„Zmiana pola widzenia”, widok na wystawę

„Zmiana pola widzenia”, widok na wystawę

„Zmiana pola widzenia”, widok na wystawę