„Zbiory wspólne” w Galerii Arsenał w Białymstoku

Zbiory wspólne, na pierwszym planie Autoportret Tomasza Mroza

Na wystawie Zbiory wspólne dzieła sztuki współczesnej z kolekcji Galerii Arsenał w Białymstoku oraz Podlaskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych zaprezentowane są razem z obiektami muzealnymi, a także eksponatami gromadzonymi jako pomoce naukowe czy świadectwa historii. Zrównanie statusu obiektów reprezentujących różne porządki wiedzy to przyczynek do dyskusji o powodach tworzenia kolekcji w domenie publicznej i procedurach nadających wartość symboliczną kolekcjonowanym obiektom. Wszystkie eksponaty pochodzą z terenu Podlasia, wystawa jest więc także specyficzną opowieścią o regionie, jego historii oraz wrażliwości i ambicjach jego mieszkańców.

Zbiory wspólne, widok wystawy

Zbiory wspólne, prace Jiřía Černickiego

Przy aranżacji eksponatów nie kierowaliśmy się podziałem na dziedziny wiedzy ani porządkiem chronologicznym, a raczej podobieństwem formalnym lub emocjami, jakie obiekty te ewokują. Może to być powinowactwo kształtu, jak w wypadku zestawienia minimalistycznych rzeźb współczesnych z prostymi narzędziami rolniczymi ze zbiorów etnograficznych czy neolitycznymi toporami ze zbiorów archeologicznych. Poetycka prostota rzeźb Piotra Łakomego, którą możemy odczytywać jako manifestację sprzeciwu wobec obecnej nadprodukcji rzeczy i znaczeń, spotyka się z pierwotną prostotą przedmiotów wytwarzanych przez społeczności archaiczne.

Osobną grupę stanowią prace oparte na rysunku – między innymi pochodzące z drugiej połowy XIX wieku szkice Stanisława Witkiewicza ze zbiorów Działu Sztuki Muzeum Podlaskiego oraz należące do kolekcji Podlaskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych współczesne prace Wilhelma Sasnala czy Huberta Czerepoka.

Zbiory wspólne, widok wystawy

Zbiory wspólne, widok wystawy

Elementem łączącym eksponaty może też być zawarta w przedmiotach opowieść, jak w wypadku pochodzących z lat dwudziestych XX w. dokumentów rodzinnych białostockich Żydów ze zbiorów Muzeum w Tykocinie oraz zrealizowanego w 2003 roku filmu Artura Żmijewskiego pod tytułem Śpiewnik domowy, na którym pochodzący z Polski sędziwi mieszkańcy Tel Awiwu przypominają sobie melodie z czasów młodości.

Na wystawie pokazujemy prace, które odczytywać można jako wyraz niepokoju, poczucia zagrożenia – jak choćby jednoznacznie katastroficzne realizacje Anny Baumgart i Kuby Bąkowskiego. W tej grupie obiektów znajduje się Autoportret Tomasza Mroza. Silikonowa rzeźba z roku 2006 epatuje brzydotą, budzi skojarzenia seksualne. Pozycja, w której przedstawił siebie artysta – na czworaka – jest wyraźnym znakiem podporządkowania. Oddaje też egzystencjalną rozpacz człowieka uwikłanego w ścierające się popędy biologiczne, a jednocześnie poddanego kulturowej i biologicznej opresji. Dopełnieniem Autoportretu są łażące po podłodze szczury, których pojawienie się, jak w Dżumie Alberta Camusa, wieszczy zbliżający się kataklizm. W ich kontekście zezwierzęcona postać artysty nosi znamiona rozpaczliwej walki o przetrwanie.

Zbiory wspólne, widok na pracę Konrada Smoleńskiego The End of Radio, 2012

Instytucja muzeum wyrosła na gruncie idei oświeceniowych. Osiemnastowieczny racjonalizm, choć wielokrotnie już podważany i reinterpretowany, stanowi podwaliny dzisiejszej kultury europejskiej. Jednak przyszłość opartej na nim cywilizacji nie jest oczywista. Jak twierdzi Slavoj Žižek, „…zbliża się nowe średniowiecze, w którym wybuchną etniczne i religijne namiętności, a wartości oświecenia zostaną zatarte”*. Trudno nie traktować poważnie tego ostrzenia, patrząc, jak bojownicy ISIS dewastują rzeźby z muzeum w Mosulu, czytając informacje o spaleniu tamtejszej biblioteki. Eksponaty muzealne pokazane na wystawie Zbiory wspólne mają nie tyle podbijać ekspresję dzieł sztuki współczesnej, co reprezentować wartości oświecenia, które w dzisiejszym świecie zdają się zagrożone.

Zbiory wspólne, fotografie Viktora Marushchenko

Zbiory wspólne, praca Małgorzaty Markiewicz

Zbiory wspólne, na pierwszym planie prace Jakuba Bąkowskiego i Anny Baumgart