Twożywo: stare aktualności
To gdzie jest to Twożywo?
W minionym roku ukazała książka Plądrujemy ruiny rzeczywistości. Co ja piszę: książka? Księga! Monumentalne dzieło. Powstała z inicjatywy Osmana Djadjadisastry – lekarza i kolekcjonera sztuki mieszkającego w Niemczech, a współwydawcą publikacji jest Galeria Monopol. 27 października Muzeum Sztuki w Łodzi zorganizowało promocję książki online, prowadzoną przez estetyczkę i filozofkę Wiolettę Kazimierską-Jerzyk. Podczas tego spotkania między innymi rozważano tezę, że Twożywo wykształciło w nas umiejętność krytycznego podejścia do komunikatów wizualnych, ba, wyposażyło nas wszystkich – jako społeczeństwo! – w aparaturę krytycznej analizy. Dyskutowano także o pochodzącej z książki tezie, że Twożywo miało spektakularny wpływ na kulturę polską, zwłaszcza na pojęcie „sztuki w przestrzeni publicznej”[1].
Brzmi to dobrze, ale to twierdzenie niestety leży daleko od prawdy. Działalność grupy, w co samej mi trudno uwierzyć, odeszła w całkowite zapomnienie (mam tu na myśli przede wszystkim doświadczenie pokolenia osób urodzonych w latach 90., które z Twożywem się rozminęły). Wcale nie jest łatwo zlokalizować warszawski duet na bogatym tle niedawnej historii sztuki. Wystarczy przeprowadzić eksperyment myślowy i wyobrazić sobie, że taka monografia jak Plądrujemy… w ogóle nie powstała i nigdy nie powstanie. Nie sięgniemy też po żadne wydawnictwa własne Twożywa, wydane przed dekadą i wcześniej (Twożywo reprodukcje, 2003; Natarcie netartu, 2003; Telementarz typograficzny, 2006; Cioranowski WYbór – obRAZ, 2011), bo co niby miałoby nas do tego skłonić w sytuacji, gdy twórczość duetu Mariusz Libel i Krzysztof Sidorek jest nam całkowicie nieznana?
Jest październik 1994 roku: pojawia się pierwszy szablon, na nim Pinokio, patronujący początkowo grupie. „Pinokio” grupy Pinokio swoim profilem do złudzenia przypominał Pac-Mana, który łykał wszystko, co spotkał na swej drodze: „jadł, kłapiąc ustami”, gdy krążył po labiryncie.
Spróbujmy więc zrekonstruować działalność Twożywa na podstawie dostępnych danych, notacji historycznych i opracowań obejmujących sztukę po 1989 roku. Sztuka w mieście. Zewnętrzna Galeria AMS 1998–2002 – tutaj znajdziemy mikrodokumentację działań grupy w przestrzeni publicznej (Galeria Twożywo oczywiście) i czterozdaniowy komentarz Marka Krajewskiego[2]. W książce Sztuka w Polsce 1945–2005 Andy Rottenberg możemy przeczytać, poza wspólną notą biograficzną członków grupy, dwa zdania: „Osobną grupę stanowiły […] propozycje grupy Twożywo, wykorzystującej do swych wypowiedzi typowo plakatowy znak i styl, podbarwiony surową manierą subkulturowej produkcji graficznej (wlepki)”; „Nawet ironia i żarty autorów spod znaku Twożywa […] podszyte są brakiem optymizmu”[3]. W słowniku młodej polskiej kultury Tekstylia bis znajdziemy porządnie opracowane przez Agatę Antonowicz i Ewę Wójtowicz hasło, które chronologicznie przybliża różne etapy działań Twożywa i zawiera trzy zdania podsumowania: „Stosują strategie parodii i remiksu, niekiedy bliskie taktyce sztuki krytycznej. Działalność Twożywa jest intermedialna, łączy różne konwencje estetyczne, operując grą słów […] i sięgając po media nieformalne (wlepki, szablony, graffiti). Jako jedna z niewielu grup artystycznych w Polsce wykazuje świadomość języka sztuki Internetu”[4]. W publikacji stanowiącej rodzaj postkatalogu do cyklu wystaw W samym centrum uwagi kuratorowanych przez Jarosława Suchana, noszącym tytuł Nowe zjawiska w sztuce polskiej po 2000 roku, trafimy na esej Stacha Szabłowskiego. I mało tego, leksykon ów miał cztery hasła klucze: „Hormon malarstwa”, „W sztuce marzenia stają się rzeczywistością”, „Dehistoryzacje” i „Pozdrowienia dla Systemu”; ta ostatnia kategoria była cytatem z wypowiedzi grupy, która odbierając w 2006 roku Paszport „Polityki” takie właśnie pozdrowienia, w charakterystycznym dla siebie tonie, przesłała[5]. W książce Anny Markowskiej Dwa przełomy. Sztuka polska po 1955 i 1989 roku nie znajdziemy o Twożywie ani słowa; podobnie jak w Sztuce polskiej 1993–2014. Arthome versus artworld Sławomira Marca czy też w swoistym podręczniku Anity Włodarczyk-Kulak i Maurycego Kulaka O sztuce nowej i najnowszej. U Karola Sienkiewicza w Zatańczą ci, co drżeli. Polska sztuka krytyczna znajdziemy dwie dykteryjki o grupie – o tym, że ich praca zdobiła ścianę knajpy Baumgart/Libera przy Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie (działała w latach 1999–2006), oraz o tym, że Maria Poprzęcka ocenzurowała ich pracę Tworzenie jest miłością na wystawie Wypisz/wymaluj z 2002 roku[6]. Jedyne zdanie w tej pozycji o samej grupie brzmi: „Twożywo w swych pracach «twożyło» proste gry wizualno-tekstowe”[7] [o Twożywie ani razu (!) nie pisaliśmy też w „Szumie” – przyp. red.].
Trzeba przyznać, że obraz, jaki się z tych opisów wyłania, jest bardzo blady, ledwo naszkicowany najcieńszą z możliwych kresek. Zatem postawiono przede mną nie lada zadanie: stworzyć syntezę działalności grupy Twożywo – dwudziestolatków sprzed dwudziestu lat dla dzisiejszych dwudziestolatków. A przy tym sama przed sobą muszę z przykrością przyznać, że będę to pisała z pozycji matuzalemowej, wspominając wydarzenia, które choć mnie wydają się nie tak odległe, to przeszły już do historii przez duże H.
[…]
Pełna wersja tekstu jest dostępna w 33. numerze Magazynu „Szum”.
[1] Plądrujemy ruiny rzeczywistości. Spotkanie online z Twożywem, Muzeum Sztuki w Łodzi, 27.10.2020, https://www.facebook.com/145382618855042/videos/3538007746264093 [dostęp: 17.04.2021].
[2] Zob. Marek Krajewski, Galeria Twożywo, [w:] Sztuka w mieście. Zewnętrzna Galeria AMS 1998−2002, AMS, Warszawa 2003, s. 96−97.
[3] Anda Rottenberg, Sztuka w Polsce 1945−2005, Stentor, Warszawa 2005, s. 376−377.
[4] Agata Antonowicz, Ewa Wójtowicz, Twożywo (hasło), [w:] Tekstylia bis. Słownik młodej polskiej kultury, red. Piotr Marecki, Ha!art, Krak w 2006, s. 666−668.
[5] Zob. Stach Szabłowski, Twożywo (hasło), [w:] Nowe zjawiska w sztuce polskiej po 2000 roku, red. Grzegorz Borkowski, Adam Mazur, Monika Branicka, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa 2007, s. 330−333.
[6] Kronika Wypadków Cenzorskich w polskiej sztuce po 1989 r. − cz. 1, 12.12.2008, https://wolnemedia.net/kronika-wypadkow-cenzorskich-w-polskiej-sztuce-po-1989-r/ [dostęp: 17.04.2021].
[7] Karol Sienkiewicz, Zatańczą ci, co drżeli. Polska sztuka krytyczna, Karakter−MSN, Warszawa 2014, s. 308, 411−412.
