„Teresa Żarnowerówna (1897-1949). Artystka końca utopii” w Muzeum Sztuki w Łodzi

„Teresa Żarnowerówna…”, widok na wystawę

Życie Teresy Żarnowerówny to historia pełna twórczej pasji i emocji, politycznego i społecznego zaangażowania w burzliwej pierwszej połowie XX wieku. Wystawa odkrywa twórczość i nieznane dotąd kulisy życia jednej z najbardziej radykalnych artystek międzywojennej Polski.

„Teresa Żarnowerówna…”, widok na wystawę

Teresa Żarnower urodziła się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Podczas artystycznej edukacji zainteresowała się ideami awangardy, zafascynowała ją bezkompromisowość radykalnej sztuki o konstruktywistycznym rodowodzie. Utrzymywała kontakty z komunistycznym środowiskiem działaczy robotniczych, stając – wraz ze swoim partnerem Mieczysławem Szczuką – zdecydowanie po lewej stronie polskiej sceny politycznej. Młodzieńcza miłość, którą darzyła Szczukę, została przerwana przez jego tragiczną śmierć.

Pod koniec 1937 roku wyjechała do Francji. W 1940 roku została zmuszona do ucieczki z ogarniętej wojną Europy, z Paryża przez południe Francji i Hiszpanię dotarła do Lizbony, w której spędziła 14 miesięcy, czekając na wizę amerykańską. Następnie znalazła się w Montrealu w Kanadzie, gdzie spędziła kolejnych 17 miesięcy. Ostatecznie do Nowego Jorku dotarła dopiero w połowie 1943 roku. Tam znalazła szansę na dalszy artystyczny rozwój, zorganizowano jej indywidualną wystawę w słynnej galerii Peggy Guggenheim Art of This Century. Teresa Żarnower wzięła też udział w wystawie inaugurującej działalność The Jewish Museum. W Stanach Zjednoczonych stworzyła gwasze i rysunki, niepokojące swoją odmiennością od wcześniejszej twórczości, jak również słynny relief Powstanie w Getcie Warszawskiem.

„Teresa Żarnowerówna…”, widok na wystawę

„Teresa Żarnowerówna…”, widok na wystawę

Wystawa przygotowana przez kuratorów Miladę Ślizińską i Andrzeja Turowskiego prezentuje efekty badań i poszukiwań, dzięki którym zebrano obszerną, do tej pory nieznaną, rozproszoną dokumentację historii życia i twórczości artystki. Twórczość Żarnowerówny zaprezentowana jest w kontekście najważniejszych wydarzeń epoki oraz sztuki i poglądów środowiska awangardowych twórców, z którymi artystka współpracowała. Nad tymi problemami Andrzej Turowski pracował przez lata, publikując wiele fragmentarycznych tekstów. W oparciu o jego studia wystawa zarysuje związki – w pierwszym rzędzie – z kręgiem twórców polskiego konstruktywizmu, wśród nich z Mieczysławem Szczuką, a także z politykami i działaczami lewicy okresu międzywojennego (między innymi z Janem Hemplem). Podkreślone zostały kontakty artystki z Franciszką i Stefanem Themersonami, Józefem Wittlinem, a także Czesławem Miłoszem. Reprodukcje i archiwalia przybliżą część zaginionych lub zniszczonych prac, szczególnie tych z okresu międzywojennego.

„Teresa Żarnowerówna…”, widok na wystawę

„Teresa Żarnowerówna…”, widok na wystawę

„Teresa Żarnowerówna…”, widok na wystawę

Rekonstrukcja ostatnich dziesięciu lat życia i twórczości Teresy Żarnower wymagała wnikliwych badań, rozpoczętych w 2009 roku przez Miladę Ślizińską, pomysłodawczynię wystawy w Muzeum Sztuki. Na wystawie zaprezentowano fragment twórczości z tego okresu, pochodzący z kolekcji Janet, Alexa i Anny Luisy Abramowicz (Nowy Jork), Richarda Bartha (Nowy Jork), dwóch kolekcji  z Londynu: Georges’a Dobrego i Elizabeth Sobczynski, oraz ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi. Będzie też można obejrzeć dokumenty z archiwów polskich, amerykańskich, brytyjskich i niemieckich. W ekspozycję wpisana będzie częściowa rekonstrukcja wystawy Żarnower prezentowanej w 1946 roku w Galerii Peggy Guggenheim w Nowym Jorku, której towarzyszył tekst krytyczny autorstwa Barnetta Newmana.

Efekt wieloletniej pracy kuratorów zaprezentowano w konsekwentnie badającym dorobek artystycznej awangardy Muzeum Sztuki w Łodzi, które jako jedna z niewielu publicznych instytucji posiada w swojej kolekcji prace Teresy Żarnower. Wystawie towarzyszy monograficzny katalog poświęcony życiu i twórczości artystki, dostępny w polskiej i angielskiej wersji językowej. O sztuce Żarnowerówny w okresie międzywojennym traktuje zawarty w nim tekst autorstwa Andrzeja Turowskiego; Milada Ślizińska pisze o życiu i twórczości artystki w nieznanym dotąd okresie jej ostatniego burzliwego dziesięciolecia. Dwa teksty Aleksandry Idzior mówią o kluczowych cyklach fotomontaży z czasów wojny, poświęconych obronie Warszawy i wojskom kanadyjskim, a Magdalena Dąbrowski opisuje twórczość Teresy Żarnower na tle twórczości nowojorskiej awangardy lat 40. Ponadto w publikacji znajdzie się kalendarium życia i twórczości artystki napisane przez Agnieszkę Szewczyk i Miladę Ślizińską, pełny katalog znanych dzieł, dokumenty i bibliografia opracowane przez Andrzeja Turowskiego, opis archiwaliów autorstwa Milady Ślizinskiej, a także reprodukcje wszystkich prac.

„Teresa Żarnowerówna…”, widok na wystawę

„Teresa Żarnowerówna…”, widok na wystawę

„Teresa Żarnowerówna…”, widok na wystawę