„Teatr lalek Jerzego Koleckiego” w BWA Tarnów
Wystawa „Teatr lalek Jerzego Koleckiego” jest pierwszą monograficzną prezentacją projektów scenografii dla teatrów lalkowych autorstwa Jerzego Koleckiego, powstałych w latach 1962-1987. Autor – rocznik 1925, z wykształcenia malarz, absolwent krakowskiej ASP – w świecie teatru dla dzieci znalazł się z przypadku. Po ukończeniu studiów w 1952 roku zamieszkał w Rabce, gdzie znalazł pracę w teatrze „Rabcio Zdrowotek”, początkowo jako aktor, a z czasem jako autor licznych scenografii, dyrektor i kierownik artystyczny (1961-1977). Tworzył również scenografie na zamówienie większości teatrów lalkowych w Polsce. W „Rabciu” projektował nie tylko lalki i scenografie, ale także plakaty, programy i projekty wydawnictw teatralnych. Poszukiwał nowatorskich rozwiązań, przede wszystkim w zakresie zwiększania możliwości ruchowych lalek, jak również testując nowe metody druku plakatów, które wyraźnie odbiegają od wykorzystywanych ówcześnie szablonów. Kolecki w sposób wyjątkowy traktował tworzenie scenografii. Pracując nad projektami lalek i dekoracji tworzył coś więcej niż szkic służący do wykonania rekwizytów. Jego projekty to malarskie miniatury, które po latach zaprezentowane zostaną w Galerii BWA w Tarnowie jako pełnoprawne dzieła sztuki.
Fenomen twórczości Koleckiego zrozumiały jest najlepiej na tle szerszej historii powojennych teatrów lalkowych w Polsce, a także specyfiki „Rabcia”. Rabczański teatr, podobnie jak większość powstałych w Polsce powojennej teatrów lalkowych był skromnym przedsięwzięciem, wynikającym z potrzeby i poczucia misji dorosłych względem dzieci. Przez ponad dwie dekady nie posiadał stałej siedziby, a większość spektakli odbywała się w trybie objazdowych wizyt. Celem grupy aktorów i całego zespołu były liczne rabczańskie sanatoria, a później inne miasta, wioski, często całkiem zapomniane miejsca w środku lasu, do których docierano początkowo przy pomocy dwukołowego wózka, furmanki, samochodu ciężarowego i dopiero po latach własnego autobusu. Ten rys genealogii jest wspólny większości teatrów lalkowych w Polsce, jednak dalszy rozwój odróżnia „Rabcia” od pozostałych teatrów, które z czasem stawały się coraz większymi instytucjami o odmiennych ambicjach, z czym wiązał się proces wychodzenia aktorów na scenę wraz z lalkami. Rabcio, który w roku 1971 również stał się teatrem państwowym, pozostał skromnym przedsięwzięciem skierowanym przede wszystkim do dzieci, wiernym idei magii teatru kukiełkowego, jednocześnie czerpiącym siłę z lokalnego potencjału, jakim był utalentowany zespół teatru, góralski folklor i artystyczna wizja Jerzego Koleckiego.
W publikacji jubileuszowej na dwudziestolecie teatru, wydanej w 1969 roku Kolecki tak scharakteryzował misję teatru: „Chcemy naszą pracą dać dziecku bogate przeżycia; wierzymy, że uczymy dziecko patrzeć, widzieć, rozumieć i odczuwać, że uczymy wrażliwego, popartego uczuciem i rozumem przeżywania świata, a tym samym wyrabiamy umiejętność dokonywania właściwej oceny i wyboru między dobrem i złem, i przygotowujemy dziecko do świadomego i aktywnego uczestniczenia we współczesnym świecie”. Te słowa mają wyraźne przełożenie na charakter projektów scenograficznych, ambitnych, poważnych, stroniących od infantylnej estetyki, o którą łatwo w przypadku przedstawień dla dzieci. „Rabcio” był wielokrotnie nagradzany i wygrywał w konkurencji z dużymi wojewódzkimi teatrami, między innymi jako trzykrotny laureat organizowanego od 1972 roku Telewizyjnego Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci, a także reprezentant Polski na międzynarodowym przeglądzie teatrów lalkowych w Hamburgu i Hanowerze w 1975 roku. Były dyrektor teatru wspomina, że kiedyś usłyszał w kuluarach następującą opinię na temat rabczańskiego teatru: „bo wy to jesteście jacyś inni” i do dziś uważa to za bardzo udany komplement. Wskazuje, że ta odmienność brała się z prostoty, dając przykład sukcesu inscenizacji „O Zwyrtale muzykancie” w opracowaniu teatru z Rabki. Gdy inne teatry próbowały artystycznie ulepszać tę popularną sztukę opracowaną przez Jana Wilkowskiego na podstawie tekstu Kazimierza Przerwy-Tetmajera, w „Rabciu” przeciwnie, odarto przedstawienie ze wszystkiego, co brzmiało fałszywie w kontekście żywej kultury góralskiej, co okazało się strzałem w dziesiątkę.
Obecnie zachowała się tylko niewielka część lalek, scenografii i projektów, niemożliwe jest zatem stworzenie wystawy, która stanowiła by kompletny przegląd realizacji scenografii Koleckiego. Jego działalność została również praktycznie całkowicie pominięta przez autorów opracowań poświęconych teatrowi lalkowemu w Polsce, zarówno tych wydawanych w latach, w których Kolecki kierował teatrem „Rabcio”, jak również późniejszych. Krótkie wzmianki dotyczą najczęściej folkloru w teatrze i sprowadzają się do jednego zdania. Ostatni raz projekty Koleckiego w większym wyborze prezentowane były na wystawie zorganizowanej przez córkę artysty, Teresę Hordziej – Kolecką w 2000 roku w Miejskim Ośrodku Kultury „Zamek” w Suchej Beskidzkiej, a ponownie odkryte zostały przez wrażliwe oko Pauliny Ołowskiej, artystki, która zainteresowała się plakatami teatralnymi Koleckiego i nadała im drugie życie poprzez murale zrealizowane w latach 2010-2014 w Rabce na fasadzie teatru, w Warszawie na fasadzie Muzeum Sztuki Nowoczesnej oraz w Nowym Jorku na fasadzie New Museum. Plakaty Koleckiego to jednak tylko mały fragment twórczości tego wyjątkowego artysty. Jego charakterystyczny styl sprawia, że z zachowanych materiałów układa się coś na kształt autorskiej wizji magicznego świata, który można określić mianem teatru lalek Jerzego Koleckiego mimo, że autor zapewnia, iż nigdy nie prowadził własnego teatru. Nie chodzi jednak o instytucję, ale o świat wyobraźni, wyczarowany z myślą o dziecku, który dziś coraz bardziej zachwyca dorosłego widza niepowtarzalną estetyką, formalną świeżością i oryginalnością pomysłów.
Przypisy
Stopka
- Wystawa
- Teatr lalek Jerzego Koleckiego
- Miejsce
- BWA Tarnów
- Czas trwania
- 24.06-10.09.2017
- Osoba kuratorska
- Karol Hordziej
- Fotografie
- Archiwum BWA Tarnów
- Strona internetowa
- bwa.tarnow.pl
