„Tablice” Pawła Książka w Galerii Foksal

Twórczość Pawła Książka cechuje badanie relacji między sztukami plastycznymi a innymi mediami, najczęściej na zasadzie nieoczywistych i zaskakujących zestawień. W warstwie formalnej na zasadzie montażu, a w warstwie znaczeniowej w oparciu o eksplorację epizodycznych zdarzeń, prace artysty mają wyraźne osadzenie w obszarach historii życia codziennego, historii awangardy, obszarów literatury, muzyki, filmu, sztuki, architektury i nauki. Jego prace zawsze poprzedzone są wnikliwymi studiami nad historycznym i często archiwalnym materiałem wizualnym. .

Tablice nawiązują w swej formie do poglądowych tablic, encyklopedycznej faktografii rodem ze słowników i podręczników z XVII i XVIII wieku. Wykorzystują one ten sam zapis numeracji objaśnień – „Fig. plus numer” – i dodatkowo przedstawiają zestawienia obrazów z materiałem faktograficznym i tekstami opracowań naukowych. Przedstawiają epizodyczne historie, a na ich podstawie zaskakujące i odkrywcze powiązania nie tylko między jednostkowymi zdarzeniami, biografiami artystów, filmowców i muzyków, ale też między charakterystyką nurtów awangardy (abstrakcjonizmem, konstruktywizmem, surrealizmem), historią filmu i fotografii, między nauką, filozofią i antropologią, a w warstwie formalnej między kształtami, kolorami, liniami szkiców i partytur.

Wszystkie epizodyczne historie z Tablic, skomponowane na zasadzie paralel, układają się w spójne narracje. W warstwie wizualnej ulegają estetyzacji, przez co patrzymy na nie zupełnie inaczej niż na encyklopedyczny zapis w słowniku, czy podręczniku. Czy detektywistyczna i faktograficzna postawa badawcza artysty, analizującego historię i dzieła sztuki w oparciu o stawianie pytań, szukanie odkrywczych powiązań, może mieć wpływ na historię sztuki – na nowe spojrzenie i nowe postrzeganie utartych zjawisk i działań awangardy? Czy ostatecznie sztuka może zmienić historię sztuki?

Paweł Książek, „Tablice”, widok wystawy

Paweł Książek, „Tablice”, widok wystawy

Jako przykład niech posłuży Tablica, przedstawiająca oko, które było dla historii sztuki i awangardy prawdziwym obiektem wnikliwych badań – źródłem rozkoszy, pożądania i przerażenia, a także przekonań o niewystarczającej sile ludzkich zmysłów w postrzeganiu rzeczywistości. Otwierane, obserwowane i wyłupywane fascynowało Georgesa Bataille’a, André Bretona, Luisa Buñuela, czy Władysława Strzemińskiego. Jakie znaczenie wobec nowego postrzegania oka może mieć również w tym względzie twórczość Vermeera i fragment jego „Mleczarki” – skojarzony z lewitującymi gałkami ocznymi Odilona Redona? Sąsiadem i przyjacielem Vermeera był w końcu Van Leeuwenhoek, konstruktor soczewek i mikroskopów, którego ten bardzo cenił. Strzemiński stracił oko, podobnie jak grecki muzyk awangardowy Iannis Xenaksis – czy właśnie z tego względu powidoki mogą przypominać jego muzyczne partytury? Abstrakcyjny zapis teorii widzenia i zapis „niewidzialnego” dźwięku mogą stać się tym samym.

Na innej z Tablic widzimy zagadkowe plamy na brzuchu Stefana Michalaka, które były efektem spotkania z tajemniczymi istotami przypominają z kolei abstrakcyjny zapis utworów na pianolę Conlona Nancarrowa. Ze względu na sympatie lewicowe Nancarrow wyemigrował w roku 1940 do Meksyku – a więc przebywał w nim niemal w tym samym czasie, co André Breton i Leon Trocki, twórcy surrealistycznego manifestu o sztuce rewolucyjnej. Sam Breton przekonywał wcześniej: „Najprostszy akt surrealistyczny polega na wyjściu na ulicę z rewolwerem w ręce i strzelaniu na oślep, ile się da radę, prosto w tłum”.

Wychodząca od geometrycznych założeń sztuki abstrakcyjnej kompozycja mechanofakturowa może przypominać rewolwer i magazynek pistoletu, którym Antoni Słonimski postrzelił Mieczysława Szczukę, broniącego postępowych idei Henryka Berlewiego. Historia oka abstrakcyjnego i surrealistycznego, abstrakcyjnych partytur i sztuki awangardy spaja się tu z linią życia i śmierci.

Paweł Książek, „Tablice”, widok wystawy

Paweł Książek, „Tablice”, widok wystawy

Paweł Książek, „Tablice”, widok wystawy

Paweł Książek, „Tablice”, widok wystawy

Na wystawę składa się wybór 25 prac z cyklu Tablice. Towarzyszy jej artbook wydany w limitowanym nakładzie, opracowany graficznie przez Pawła Książka z tekstami Przemysława Strożka, który stanowić może przewodnik po wystawie. Zawiera Notatki spisane przez historyka sztuki, które są interpretacją zdarzeń i zjawisk analizowanych przez artystę na wystawionych w galerii Tablicach. Na podstawie dialogu Tablic i Notatek dokonuje się przekazywanie prawdy o historii w istotny sposób. Prawda historyczna nie leży bowiem tylko po stronie rygorystycznej faktografii. A tak naprawdę znajduje się dopiero w miejscu spotkania sztuki i nauki, na styku niepewności, patafizyki, przypuszczeń i dowiedzionych tez, artystycznej imaginacji, intuicji i nieskończonego procesu prowadzenia intelektualnych analiz.

Paweł Książek (ur. 1973) studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i w Hochschule für Gestaltung w Offenbach am Main. Przebywał na rezydencjach w Künstlerhaus Bethanien, Berlin i SOArt, Austria. Stypendysta MKiDN w roku 2008. Od 2014 r. wykładowca na Akademii Sztuki w Szczecinie. W latach 2007-2019 współpracował z galerią ŻAK I BRANICKA w Berlinie, gdzie zrealizował 4 wystawy indywidualne. Swoje prace prezentował na kilkunastu wystawach indywidualnych i kilkudziesięciu zbiorowych w takich instytucjach jak: Salzburger Kunstverein, Art Stations Foundation, Poznań, Bunkier Sztuki, Kraków, Instytut Polski, Berlin, Kunstbüro, Wiedeń, Künstlerhaus Bethanien, Berlin, , Arnold Schönberg Centre, Wiedeń, MAXXI, Rzym, MOCAK, Kraków, Sean Kelly Gallery, New York, Skulpturenmuseum Glaskasten Marl, Marl, Edwin Scharff Museum, Neu-Ulm, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kunsthalle Krems, Muzeum Narodowe w Szczecinie. Mieszka i pracuje w Krakowie.