Szum 34/2021

OD REDAKCJI

Zacznijmy od ciekawostki: w jesiennym numerze „Szumu” słowo „marksizm” pojawia się co najmniej 25 razy. Nie bez powodu, bowiem piszemy zarówno o śmierci marksizmu – analizowanej w dziale „Teoretycznie” przez Jana Sowę w kontekście gdańskiej wystawy Goshki Macugi – jak i o jego długim trwaniu – to już na przykładzie naszego „Tematu numeru”, czyli eseju Iwony Kurz poświęconego wystawie Zimna rewolucja w stołecznej Zachęcie. Ale paradoksalnie najwięcej o marksizmie jest w myśli prawicowej, o czym przekonacie się dzięki lekturze tekstu Wiktorii Kozioł na temat zwrotu konserwatywnego w polskim polu sztuki, który publikujemy w trzeciej odsłonie cyklu „10/20”. Grasują tu Homary, Jastrzębie i Gołębie, które chcą przeorganizować historię, cofnąć bieg sztuki o stulecie lub zbudować nową, (nie)świetlaną przyszłość – a najlepiej wszystko naraz.

A skoro marksizm, zacytujmy samego Marksa. Twierdził on, że „człowieka należy rozumieć, poczynając od dołu – od jego głodu, chłodu, bezdomności; nie idea, lecz ciało jest kluczem do ludzkich tajemnic”. Numer rozpoczynamy właśnie z perspektywy i dołu, i ciała, czyli zbiorem esejów upamiętniających wybitną badaczkę feministyczną, Jolantę Brach-Czainę, autorkę niezapomnianych Szczelin istnienia. Mówi się o niej, że skrupulatnie badała świat cielesny i dotykowy, zawieszony gdzieś pomiędzy pestkami wiśni i kabaczkiem w tomacie. Wspomnieniom jej wnikliwych czytelniczek towarzyszą prace Dominiki Olszowy, wzięte wprost ze świata „wymiętego, łuszczącego się, mięsistego”, jak pisała o nim Brach-Czaina. Tropem feministycznym podąża również Magdalena Ujma, którą w dziale „Rozmowa” Jakub Banasiak pyta, czym może być „trzecia droga” w myśleniu i pisaniu o sztuce.

Jesienny numer nawiedza także duch Kazimierza Malewicza. Cieszącemu się nieśmiertelną sławą ojcu awangardy uwagę poświęca Maria Poprzęcka, która w „Obiekcie kultury” recenzuje najnowszą książkę Marcina Wichy. Malewicz i jego spuścizna wyzierają także z tekstu Very Zalustkiej, przybliżającej w dziale „Blok” twórczość Sergeya Shabohina, jednego z najwyrazistszych twórców młodej sceny białoruskiej. U Shabohina aktywizm przenika się ze sztuką, a tradycja awangardy wcale nie jest traktowana jako muzealna gablota. To, jak pisze Zalutskaya, aktywizm, który rozsadza szczeliny (być może również istnienia). Natomiast o sztuce „ipółwymiarowej”, czyli posiadającej potencjał otwarcia na kolejne wymiary, pisze dla nas Antoni Michnik, analizujący w „Interpretacjach” działalność Grupy Budapeszt.

Na „Stronach artystek i artystów” przedstawiamy twórczość najmłodszego pokolenia – Weroniki Wysockiej, Alicji Pakosz, Franka Drażby, Katarzyny Wyszkowskiej, Lesi Pcholki, Przemysława Piniaka i Małgorzaty Mycek. W dziale „Recenzje” znajdziecie 12 tekstów krytycznych poświęconych najciekawszym wystawom minionego kwartału, prezentujących między innymi niesłusznie zapomniane artystki pionierki z okresu międzywojnia, malarstwo Xawerego Dunikowskiego, środowisko Galerii Krzywe Koło, twórczość Zdzisława Jurkiewicza oraz działania najmłodszych twórców i twórczyń. Numer zamyka art-aktywistka Jana Shostak, która z formuły „Wskazane” robi użytek w sprawie dramatycznej sytuacji w Białorusi.

Ten numer to więc notatki o „ciekawych czasach” w mięsistym świecie. Naszym zdaniem to idealna propozycja na powakacyjne otrzeźwienie. W takiej aurze najlepiej wspomina się okres beztroski i swobody. Albo smak sierpniowych wiśni na podniebieniu. A chodzi przecież o to, jak pisała Brach-Czaina, by dzięki doświadczeniu codzienności zrozumieć lepiej siebie. Czego sobie i wam życzymy.

Aleksy Wójtowicz

SPIS TREŚCI

17
OD REDAKCJI
Tekst: Aleksy Wójtowicz

32
IN MEMORIAM
Jolanta Brach-Czaina in memoriam

46
10/20
Homary, Gołębie, Jastrzębie. Zwrot konserwatywny w sztuce polskiej
Tekst: Wiktoria Kozioł

72
TEMAT NUMERU
Patrząc na socrealizm
Tekst: Iwona Kurz

86
INTERPRETACJE
Nauka kamuflażu w niewymiernych wymiarach (rzeczywistości „ipółwymiarowej”). O Grupie Budapeszt
Tekst: Antoni Michnik

100
BLOK
Sergey Shabohin. Aktywizm rozsadzający szczeliny
Tekst: Vera Zalutskaya

118
OBIEKT KULTURY
Malewicz i niecne procedery
Tekst: Maria Poprzęcka

128
TEORETYCZNIE
Na cmentarzu marksizmu
Tekst: Jan Sowa

138
DO WIDZENIA
Weronika Wysocka

144
ROZMOWA
Trzecia droga. Z Magdaleną Ujmą rozmawia Jakub Banasiak
Fotografie: Ewa Pasternak

162
STRONA ARTYSTKI/ARTYSTY
Alicja Pakosz, Pokój
Franek Drażba, Uśmiechnięta dynia
Katarzyna Wyszkowska, Lady Kebab
Lesia Pcholka, Invisible Trauma
Przemysław Piniak, Pęchonade – bąbelki gejowskiego niezdecydowania
Małgorzata Mycek, Córka rolnika. Sobotnie porządki

170
RECENZJE

224
WSKAZANE
Jana Shostak

RECENZJE

171
XAWERY DUNIKOWSKI, Malarstwo, tekst: Wojciech Szymański

175
Konfrontacje i Argumenty. Sztuka nowoczesna według założeń Galerii Krzywe Koło, tekst: Piotr Kosiewski

180
MONIKA FALKUS, Pokochajmy się, tekst: Piotr Policht

184
AGNIESZKA KURANT, Erroryzm, tekst: Arkadiusz Półtorak

190
Kocham w życiu trzy rzeczy: samochód, alkohol i marynarzy, tekst: Karolina Plinta

193
Czuła uwaga. Urszula Czartoryska wobec fotografii, tekst: Agata Pyzik

200
AGNIESZKA POLSKA, Plan Tysiącletni, tekst: Janek Owczarek

203
ZDZISŁAW JURKIEWICZ, Zdarzenia, tekst: Łukasz Białkowski

209
MONIKA ZIELIŃSKA „MAMZETA”, …też Cię kocham, tekst: Anna Pajęcka

212
KRZYSZTOF SIATKA, Neoawangarda w Krakowie. Lata siedemdziesiąte, tekst: Maria Hussakowska

215
KAROL PALCZAK, Tym, co teraz widzę, tekst: Piotr Policht

220
Rozspojone, tekst: Stach Szabłowski