„Subiektywne dokumentalistki” w Galerii Arsenał w Białymstoku

Eva Kotatková, z serii Controlled Memory Loss, 2010, dzięki uprzejmości hunt kastner, Praga

W wystawie Subiektywne dokumentalistki biorą udział trzy artystki z Europy Środkowej: Krisztina Erdei z Węgier, Eva Kotátková z Czech i Lucia Nimcová ze Słowacji. Wszystkie te kraje należały do bloku wschodniego, potem w tym samym czasie w podobny sposób przeszły transformację ustrojową, a ich obecną sytuację polityczno-gospodarczą możemy uznać za zbliżoną.

Subiektywne dokumentalistki, widok wystawy

Subiektywne dokumentalistki, widok wystawy

Przemiany polityczne w tym regionie po 1989 r. pociągnęły za sobą nie tylko rewolucję gospodarczą i kulturową, ale także wizualną. Dotychczas szare i smutne otoczenie nagle stało się wielokolorowe, jaskrawe… a zarazem plastikowe, kiczowate i tandetne. Rynek zalała fala różnorodnych tanich produktów, tworząc przeładowaną, krzykliwą, niekontrolowaną przez nikogo scenerię. O ile nad wizualnym porządkiem powoli udaje się już zapanować w dużych miastach, wycieczka na prowincję w krajach byłego bloku wschodniego pokazuje, że ta wizualna rewolucja cały czas trwa. Stała się ona inspiracją dla wielu artystów wizualnych. Zwłaszcza fotografia miała tu ogromne pole do popisu. Temat był w zasadzie gotowy, wystarczyło go tylko odpowiednio uchwycić. Czas po zmianie ustroju to dekada globalizacji i ekspansji wolnego rynku, a jednocześnie nowa epoka w historii fotografii. Staranne, drobiazgowe, czasochłonne procesy analogowe zaczęła wypierać technologia cyfrowa. Z dzisiejszej perspektywy możemy mówić o pewnego rodzaju ikonografii tamtych czasów – zdjęcia pstrokatych bazarów, prowizorycznych budek wyładowanych wszelakim towarem, wszechobecnych reklam, banerów, tablic, kolorowych reklamówek, panów w klapkach i białych skarpetkach stały się ikoną wolności estetyki cyfrowej.

Lucia Nimcova, Animal imago, 2013, dzięki uprzejmości Lucia Nimcová & Krokus Gallery Bratislava

Artystki biorące udział w wystawie posługują się takim samym medium – fotografią, pochodzą z jednego regionu i należą do tego samego pokolenia. Cechą charakterystyczną osób z tej generacji, urodzonych na przełomie lat 70. i 80. XX w., dorastających po zmianie ustroju, które tak naprawdę nie odczuły już braku towarów (tak jak ich rodzice), jest nostalgia za produktami, sklepami i całym designem lat. 80. XX w. Twórczość Erdei, Kotátkovej i Nimcovej jest subiektywnym zapisem dokumentującym rzeczywistość z perspektywy tego pokolenia. Każda z artystek tematy swoich prac czerpie z najbliższego otoczenia. Wszystkie odnoszą się również do przeszłości, zarówno w perspektywie społeczno-politycznej, jak i osobistej, związanej z własnymi przeżyciami, nostalgią za dzieciństwem, miejscem dorastania. Łączy je zatem pole zainteresowań, natomiast sposób postrzegania oraz rejestrowania sytuacji, miejsc i ludzi jest w wypadku każdej z nich indywidualny i oryginalny. Zapisy te czasem dotyczą po prostu codzienności (która w pierwszej dekadzie XXI w. była podobna we wszystkich krajach postsocjalistycznych), innym razem odnoszą się bezpośrednio do bliskich miejsc lub osób. Są to często rekonstrukcje wydarzeń z dzieciństwa, którym artystki nadają nowy kontekst, czy praca z materiałem archiwalnym (zdjęcia, filmy). Ich spostrzeżenia są błyskotliwe, uchwycone z dużą dozą poczucia humoru i przesycone niesamowitą intuicją twórczą.

Subiektywne dokumentalistki, widok wystawy

Subiektywne dokumentalistki, widok wystawy