„Neo Right” w BWA Zielona Góra

Centralnym tematem poruszanym przez wystawę <Neo> Right jest kwestia symboli i systemów znaków faszystowskich, których istnienie – wraz z niesionymi przez nie znaczeniami i przemocą – wpisane jest od czasów narodowego socjalizmu w przestrzeń publiczną, media, życie codzienne i dyskursy, a także odciska swoje piętno na indywidualnym postrzeganiu historii oraz pamięci kolektywnej o ideologiach nacjonalistycznych i rasistowskich.

Wystawa obejmuje fotografie i prace na papierze ze zbiorów Brandenburskiego Muzeum Sztuki Nowoczesnej (Brandenburgisches Landesmuseum für moderne Kunst) oraz pewną liczbę depozytów pochodzących od współczesnych artystek i artystów.

Seria graficzna Pęknięcia (Bruchlinien, 2018) Pauli Bulling rekonstruuje w formie komiksu wydarzenia związane z procesem członków Narodowosocjalistycznego Podziemia (NSU), które nie zostały udokumentowane fotograficznie. Rysunki Pauli Bulling, bazując na tekstach autorstwa Anne König, łączą ze sobą fakty i wyobraźnię. Opowiadają o trzech postaciach kobiecych, które dobrowolnie, lub mimowolnie, odgrywają pewną rolę w historii NSU: pierwsza z nich aktywnie wspierała trio z Zwickau; kolejna to funkcjonariuszka Federalnego Urzędu Ochrony Konstytucji w Kolonii (Bundesamt für Verfassungsschutz Köln); ostatnia jest krewną jednej z zamordowanych ofiar z Dortmundu. Jako uzupełnienie do tych trzech epizodów zaprezentowane zostaną rozmowy z rzeczniczką rodzin ofiar Barbarą John, z dziennikarzami Toralfem Staudem i Christianem Fuchsem oraz z Ayşe Güleç, współzałożycielką akcji obywatelskiej na rzecz wyjaśnienia morderstwa w Kassel, której ofiarą był Halit Yozgat.

„Neo Right”, widok wystawy

„Neo Right”, widok wystawy

„Neo Right”, widok wystawy

„Neo Right”, widok wystawy

Rozpoczęty w 2017 roku długofalowy projekt Skóra Kamień (Haut Stein) Jakoba Ganslmeiera (*1990) poświęcony jest umieszczaniu symboli faszystowskich na ludzkim ciele i na elementach architektury. Surowe, wielkoformatowe portrety dokumentują proces wychodzenia ze środowiska byłych neonazistów. Wyrazem owego odejścia od radykalnie zideologizowanych światów życia, zarówno indywidualnych, jak i komunitarnych, jest usuwanie z ciała skrajnie prawicowych tatuaży. Portrety te skontrastowane zostają z małoformatowymi czarno-białymi fotografiami pokazującymi symbole faszystowskie na fasadach budynków, które od lat trzydziestych XX wieku, aż po dziś w niemal oczywisty sposób obecne są w przestrzeni publicznej w Niemczech i w Austrii i odciskają swe piętno na postrzeganiu systemu znaków tej przestrzeni.

Składający się z 12 kart cykl graficzny Faszystowski koszmar (Der faschistische Alptraum, 1965/66) Bernharda Heisiga skupia się na konsekwencjach narodowego socjalizmu, na jego volksistowskiej ideologii i stosowaniu przemocy, oraz na drugiej wojnie światowej z jej okropnościami, które na długo ukształtowały zarówno pojedynczą jednostkę, jak i całe społeczeństwo.

Seria fotograficzna New Right Hannesa Junga (*1986) powstała w okresie kampanii przed wyborami do Bundestagu w 2017 roku. Cykl ten z jednej strony zgłębia modalności zorientowanej na manipulację samoinscenizacji prawicowo-populistycznych polityków, z drugiej recepcję wśród zwolenników oraz ich obecność obliczoną na możliwie dużą skuteczność medialną. W portretach polityków uderzające jest, że gesty mówców podkreślające ich słowa są bezpośrednim nawiązaniem i powrotem do wzorca inscenizacyjnego z lat trzydziestych i czterdziestych XX wieku. Historia mediów i kultury Niemiec pokazuje, że te utrzymane w estetyce autorytaryzmy gesty wpisane zostały w kolektywną pamięć przez reżim narodowo-socjalistyczny.

Robin Hinsch, z serii „Kobane”

Bernhard Heisig, z serii „Faszystowski koszmar”

Praca Wilhelma Rudolpha

Hannes Jung, z serii „New Right”

Powstała w 1947 roku seria fotograficzna Drezno – kamera oskarża (Dresden – Eine Kamera klagt an) Richarda Petera seniora zestawiona została z jednej strony z odręcznymi rysunkami i rycinami Wilhelma Rudolpha, które pochodzą z tego samego czasu i również odnoszą się do zniszczonego miasta, a z drugiej z wyborem fotografii z serii Kobane Robina Hinscha, która powstała w roku 2015 w północnosyryjskim mieście Kobane, rok po ataku terrorystycznych oddziałów Państwa Islamskiego na to miasto.

Wszystkie trzy serie obrazów świadczą o artystycznym spojrzeniu na przeważnie opustoszałe, zniszczone przez wojnę przestrzenie miejskie, które jako takie stały się teraz dysfunkcjonalne. Utrwalone zostały owe godziny zero, momenty, gdy wszystko jest niepewne. Z formalną konsekwencją motywy wszystkich obrazów osadzone są wręcz w nicości, stają się wprost bezmiejscowe, nie da się ich umiejscowić. Fotografowane przez Robina Hinscha miejskie ruiny rozmywają się w jednorodnej oślepiającej bieli niedającego się zdefiniować tła. Podobnie rysunki i ryciny Wilhelma Rudolpha przenoszą na papier widoki zniszczonych ulic bez tła, w zbliżeniu. Fotografie Richarda Petera seniora pozwalają na spojrzenie w dal. Jednak także i tu to nie horyzont jest w centrum, a tylko jego linia wyznaczana przez ruiny.

Zdjęcia Robina Hinscha zdają się na pierwszy rzut oka jakby obcym elementem na wystawie, ponieważ wszystkie inne prace mają bezpośredni związek z historią Niemiec i z niemieckim faszyzmem. O ile jednak w neonazistowskim ujęciu historii zniszczenie miast niemieckich przez aliantów podczas drugiej wojny światowej przedstawiane jest jako umyślny czyn skierowany przeciwko ludziom, to już współczesne zniszczenia wojenne prowadzące do masowych ucieczek i wypędzeń w innych miejscach świata są instrumentalizowane przez populistów i ekstremistów prawicowych w debacie politycznej na nowy sposób. Nie podkreślają oni tym razem nieludzkiego aspektu wojny i globalnej odpowiedzialności. To raczej ucieczka określana jest przez nich jako słabość i zdrada ojczyzny i jako taka oceniana jest jako czyn inwazyjny, z którego miałoby wynikać rzekome zagrożenie dla Zachodu. Teraz prawicowi populiści i ekstremiści usiłują legitymizować wykluczenie o charakterze nacjonalistycznym i rasistowskim jako politykę samoocalenia Zachodu.

Seria Neonaziści w Niemczech (1991-93) Ludwiga Raucha zaprezentowana zostanie w formie projekcji przeźroczy wraz z nagraniem tekstu historyka sztuki Michaela Freitaga. Zdjęcia wykonane we wszystkich częściach Niemiec przedstawiają zarówno osoby, które jednoznacznie pozycjonują się jako neonaziści, jak i takie, które na pierwszy rzut oka trudno utożsamić z politycznym spektrum skrajnej prawicy. Od powstania owej serii fotograficznej minęło ponad 20 lat. W międzyczasie nie tylko zmieniła się sytuacja społeczno-polityczna na świecie, ale i układ sił partii w Europie. Uczucie niepewności społeczeństwa większościowego wobec napływu uchodźców doprowadziło nie tylko w Niemczech do odżywania idei nacjonalistycznych i rasistowskich. Owa tendencja, która dziś wielokrotnie przedstawiana jest jako zjawisko nowe, zauważalna już była we wczesnych latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Z tym tylko, że wówczas to osoby z prawego brzegu sceny politycznej kierowały się wzorami z czasów narodowego socjalizmu, zarówno pod względem własnej samoświadomości, jak i swojej ikonograficznej stylizacji. Dziś natomiast dyskurs prawicowy dotarł do centrum naszego społeczeństwa i zaczął być postrzegany jako coś normalnego i dopuszczalnego zarówno pod względem treści, jak i języka. Dokumentacja fotograficzna Ludwiga Raucha przypomina pierwsze, zauważalne w całych Niemczech, symptomy politycznego przesunięcia na prawo w okresie po upadku muru.

Ludwig Rauch, „Neonaziści w Niemczech”

Ludwig Rauch, „Neonaziści w Niemczech”

Wystawa <Neo> Right nawiązuje do ekspozycji Skręt w prawo (Rechtsruck) i Nikt nam nie powiedział, że idziemy do piekła (Keiner hat uns gesagt, ihr geht in die Hölle) pokazanych w 2016 roku w Muzeum Sztuki „Elektrownia Spalinowa” w Chociebużu (Kunstmuseum „Dieselkraftwerk” Cottbus) oraz jest powiązana z wystawą grupową Inni to my. Obrazy dysonansowego społeczeństwa (Die Anderen sind wir. Bilder einer dissonanten Gesellschaft) prezentowaną od 16 sierpnia 2019 roku w Brandenburskim Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Chociebużu (Brandenburgische Landesmuseum für moderne Kunst (BLMK)).

tekst: Ulrike Kremeier
tłumaczenie: Tomasz Dominiak

Wystawa w ramach Roku Antyfaszystowskiego.

Wystawa we współpracy z Brandenburskim Muzeum Sztuki Nowoczesnej (Brandenburgisches Landesmuseum für moderne Kunst).