„Pozdrowienia ze Stolicy” w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

Kiedy przyjechaliśmy do Gniezna latem ubiegłego roku, zetknęliśmy się z dwiema formami reprodukowania i celebrowania historycznej pamięci. Z jednej strony plenerowe widowisko, z polem namiotowym pod katedrą zaludnionym tłumami rekonstruktorów, których rytm życia reguluje historyczny kalendarz. Jednego tygodnia wrzucają na siebie znoszone szaty i ciżmy poddanych Mieszka, by za tydzień spakować je do bagażnika, gnać na drugi koniec kraju i przywdziać kolczugi i wikińskie hełmy. Z drugiej strony, Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, a w nim wsparta badaniami mediewistów i odkryciami współczesnej archeologii opowieść snuta za pomocą drewnianych narzędzi, srebrnych romańskich skarbów, zaśniedziałych denarów, gotyckich poliptyków oraz uzupełniających je filmów. Dwa sposoby opowiadania o tym, jak było, w wersji pop i wersji wspartej autorytetem nauki i muzealnictwa.

W ten wczesnopiastowski kocioł wpadła grupa zaproszonych do projektu artystów, która przez kolejne miesiące trawiła gnieźnieńskie doświadczenia. Celem nie było jednak wyprodukowanie kolejnej wystawy o „polskości” – skąpanej w bieli i czerwieni. Powstała za to wielowątkowa opowieść wybiegająca w przeszłość i przyszłość, a po drodze często zbaczająca na mało uczęszczane ścieżki. Zamiast opowiadać o tym, co było, artystów częściej interesuje pytanie: „co by było, gdyby?”.

Karolina Mełnicka, „Maypole”, 2018, detal

Stach Szumski, „Bagażniki Słowian”, 2018

Piotr Marzec, „Ankieta: Król Polski” (detal), 2018

Paweł Susid, „Bez tytułu”, 2016

Arman Galstyan, „Jakim królem Polski jesteś?”, 2018

Szymon Kaniewski, „1960”, 2018

Bolesław Chromry, od lewej: „Projekt pomnika człowieka z Gniezna, którego nikt nie zna”; „Projekt pomnika człowieka z Krakowa, który zawsze po pijanemu krzyczy, żeby stolicę do Krakowa”; „Projekt pomnika człowieka z Krakowa, który wyjechał do Warszawy, aby spełnić swoje marzenia, ale pracuje w SubWayu, bo nikt inny go nie chce”; „Widok na wystawę, która się nie odbędzie”, 2018

Maksymilian Biel, „Orzeł czy kura”, 2018

Karolina Mełnicka, „Maypole”, 2018, detal

Julia Golachowska, „Mechanizm monumentalny”, 2018

Piotr Marzec, „Ankieta: Król Polski”, 2018

Mateusz Kowalczyk, „Kocham cię, Polsko”, 2018

Katka Blajchert, „Wszyscy jesteśmy Polakami”, 2018

Łukasz Radziszewski, „Zegar Króla Polski”, 2018; współpraca: Maciej Miśnik

To także pytanie o to, co może zmieścić się w ramach muzeum zajmującego się tak specyficznym i wąskim tematem, jak wczesnośredniowieczna historia Polski. To konkretne muzeum jest jednak niezwykłe już na poziomie swojej architektury i wpisanej w nią idei. Modernistyczny gmach połączony w jedno ciało z budynkiem szkoły– efekt modernizacyjnych dążeń PZPR, prowadzącego w okolicach tysięcznej rocznicy chrztu Polski „wyścig zbrojeń” z władzami kościelnymi o to, kto lepiej symbolicznie ją skapitalizuje–zachęca do nieszablonowego przyglądania się prezentowanej we wnętrzu historii.

A historia opowiadana na wystawie mocno odbiega od podręcznikowej sztampy. Jej bohaterami są między innymi poddani piastowskich książąt, dalecy potomkowie bliskowschodnich osadników, których chichot losu wygnał z powrotem na ziemie pradziadów, tym razem w roli niewolników, dzięki którym budowano feudalny kapitał. Całą narrację przenika surrealna otoczka, w której akademickie badania przenikają się z celowymi konfabulacjami, okultystycznymi akcentami i wizualną psychodelią. Z punkt widzenia historyka lub muzealnika jest to zapewne opowieść bardzo dziwna. Co nie znaczy, że mniej prawdziwa.