„Nowa normatywność. Sympozjum Plastyczne Wrocław ’70” w Muzeum Współczesnym Wrocław

Wystawa Nowa normatywność. Sympozjum Plastyczne Wrocław ‘70 poświęcona jest jednemu z najważniejszych wydarzeń artystycznych w polskiej historii sztuki drugiej połowy XX w.

Zorganizowane 50 lat temu we Wrocławiu spotkanie artystów, krytyków i teoretyków sztuki pod nazwą Sympozjum Plastyczne Wrocław ’70 stało się w wielu aspektach wydarzeniem przełomowym, kierującym mnożące się w latach 60. przesłanki nowego myślenia o sztuce ku nowej jakości. Jednocześnie sama impreza wpisywała się w szerszy ciąg zdarzeń związanych z ruchem plenerowo-sympozjalnym, który pozostawał kluczowy dla formułowania się zbiorowych doświadczeń polskiej neoawangardy przełomu lat 60. i 70. XX w. Sympozjum, obrosłe wielorakimi interpretacjami i mitami, pozostaje wciąż ważnym punktem odniesienia dla współczesnego dyskursu artystycznego.

Rafał Jakubowicz, „SP/PS (Sztuka pojęciowa / Post scriptum)”, 2010, instalacja: 8 neonów na metalowej kracie, ed. 1/3, dzięki uprzejmości artysty i Galerii Le Guern w Warszawie. Fot. Małgorzata Kujda

Kuba Bąkowski, „Zjadacz Kurzu. Miejska Rzeźba Puryfikacyjna”, 2017, instalacja; stal, filtry przemysłowe, czujniki smogowe i sterownik DIY, silniki elektryczne, ogniwo fotowoltaiczne, beton, 495 x 360 x 190 cm, kolekcja Fundacji Nowa Przestrzeń Sztuki, fot. Małgorzata Kujda

Gerard Kwiatkowski, „Kompozycja”, 1966, metal, wys. 92 cm, ze zbiorów Muzeum Architektury we Wrocławiu, fot. Małgorzata Kujda

Jan Chwałczyk, „Forma przestrzenna (kompozycja kinetyczno-przestrzenna)”, 1968, metal, farba olejna, emulsja, śr. 69 cm, praca powstała podczas I Sympozjum Artystów i Naukowców „Sztuka w zmieniającym się świecie” w Puławach, ze zbiorów Muzeum Architektury we Wrocławiu, fot. Małgorzata Kujda

Ala Savashevich, „Liczy się każdy gram”, 2020, instalacja, stal, tkanina, wymiary zmienne, dzięki uprzejmości artystki, fot. Małgorzata Kujda

„Nowa normatywność. Sympozjum Plastyczne Wrocław ’70”, widok wystawy, fot. Małgorzata Kujda

Wystawa jest próbą kuratorsko-badawczej interwencji w historię Sympozjum mieszczącą się w obszarze prowadzonych przez Muzeum Współczesne Wrocław badań i prezentacji dotyczących dziedzictwa myśli neoawangardowej. Z jednej strony ważne jest ukazanie materiałów źródłowych próbujących usystematyzować przebieg i efekty spotkania. Od początku pozostawały one rozproszone i dziś ograniczają się przede wszystkim do dokumentacji fotograficznej, szkiców i opisów koncepcji. Z drugiej jednak strony kluczowe dla wystawy jest wejście w dialog z wydarzeniami z 1970 r. nieograniczający się jedynie do perspektywy historycznej.

Wrocławskie Sympozjum było wielką dyskusją i platformą wymiany myśli artystycznych z obszaru sztuki, architektury, urbanistyki, przestrzeni publicznej i społecznej. Ten polemiczny aspekt wyznacza modus operandi wystawy, której zadaniem jest stworzenie miejsca konfrontacji i debaty. Idea ta odnosi się również do koncepcji Centrum Badań Artystycznych – jego program został ogłoszony przez Jerzego Ludwińskiego podczas Sympozjum. Centrum stanowiło konsekwentny rozwój zaproponowanej przez krytyka w 1966 r. koncepcji Muzeum Sztuki Aktualnej i miało łączyć funkcje badawcze jak i stymulujące działania artystyczne. Miało pozostawać instytucją w procesie, odtwarzającą ciągłą zmienność sztuki aktualnej.

Zdzisław Jurkiewicz, „Pole percepcji”, 1970

Tadeusz Kantor, „Usytuowanie krzesła”, 1970

Jerzy Rosołowicz, „Neutrdrom”, 1970, makieta

Henryk Stażewski, „Kompozycja pionowa nieograniczona”, 1970

Henryk Stażewski, „Kompozycja pionowa nieograniczona”, 1970

Artur Żmijewski, „Plener rzeźbiarski w Świeciu 2009”, 2009

Goran Škofić, „Sektor”, 2014

Zdzisław Jurkiewicz, „Pole percepcji”, 1970

Anastazy Wiśniewski, „Pręgież”, 1970

Tytuł wystawy – Nowa normatywność – z jednej strony odnosi się do dyskusji i pytania o to, czy Sympozjum było faktycznie, jak często się wskazuje, pierwszą, symboliczną manifestacją sztuki konceptualnej. Czy zapoczątkowało ono istotne zmiany na polu sztuki neoawangardowej w Polsce? W tym kontekście pozostają ważne rozważania Ludwińskiego związane z koncepcją sztuki w epoce postartystycznej, sztuki bez granic. Czy faktycznie rozmycie i rozlanie się sztuki na rzeczywistość, jak deklarował krytyk, wiodło ku nieokreślonej przyszłości – ku epoce postartystycznej? Czy ten idiom wciąż może definiować naszą współczesność? Czy Sympozjum Plastyczne Wrocław ’70 było zwiastunem zmiany, czy raczej pomnikiem modernistycznej przeszłości? Czy Sympozjum dążące w wielu aspektach do „niemożliwego” rozegrało się już w epoce sztuki bez granic? Czy być może to, co zaczęło się we Wrocławiu, nigdy się nie skończyło?

***

Sympozjum Plastyczne Wrocław ’70 było wydarzeniem wieloetapowym, rozgrywającym się w czasie i nigdy formalnie niezakończonym. Oficjalnie zostało ono zorganizowane w związku z 25. rocznicą powrotu Ziem Zachodnich i Północnych do Macierzy. Wrocław jako największe miasto Ziem Odzyskanych został wybrany wówczas przez władze państwowe na gospodarza centralnych obchodów rocznicowych. Głównym inicjatorem Sympozjum było Towarzystwo Miłośników Wrocławia, które uzyskało wsparcie Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Rady Narodowej Miasta Wrocławia, Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych, a także środowisk twórczych: Stowarzyszenia Architektów Polskich, Muzeum Architektury i Odbudowy we Wrocławiu, Okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków oraz środowiska Galerii pod Moną Lisą. To właśnie dwie ostatnie inicjatywy, wraz z TMW, wywarły największy wpływ na kształt i program Sympozjum.

Na przełomie października i listopada 1969 r. ustalono regulamin i założenia programowe. Zgodnie z oczekiwaniami organizatorów Sympozjum miało być „próbą konfrontacji różnych sposobów współczesnego myślenia plastycznego, mającego w konsekwencji doprowadzić do powstania w tkance miejskiej wybitnych dzieł sztuki”. Realizacje, będące obrazem poszukiwań sztuki aktualnej, miały stworzyć nową strukturę przestrzenno-urbanistyczną miasta, które wciąż dźwigało się z powojennych zniszczeń. Do realizacji tych celów, oprócz wsparcia ze strony władz miejskich, zaangażowano najważniejsze wrocławskie oraz dolnośląskie zakłady przemysłowe.

W tym samym czasie utworzono Komitet Organizacyjny, który powołał 12 krytyków i teoretyków sztuki. Mieli oni na podstawie ankiet dokonać wyboru artystów. Wśród krytyków znaleźli się: Janusz Bogucki, Wiesław Borowski, Maciej Gutowski, Mariusz Hermansdorfer, Bożena Kowalska, Ireneusz Kamiński, Jerzy Ludwiński, Jerzy Olkiewicz, Wojciech Skrodzki, Ryszard Stanisławski, Andrzej Turowski i Aleksander Wojciechowski. Dnia 19 grudnia 1969 r. odbyło się spotkanie z zaproszonymi krytykami oraz teoretykami w celu ustalanie ostatecznej listy uczestników oraz lokalizacji przyszłych realizacji Sympozjum. W konsekwencji zaproszono 39 artystów, choć ostatecznie liczna ta zwiększyła się do 55 w wyniku zgody na zapraszanie przez artystów kolejnych osób i tworzenie zespołów twórczych.

Na pierwszy etap właściwego Sympozjum (6–8 lutego 1970 r.) złożyły się obrady i dyskusje krytyków, artystów i organizatorów próbujące zakreślić program oraz skalę przedsięwzięcia. Spotkanie poświęcone było dyskusji nad stroną ideowo-artystyczną imprezy oraz zapoznaniu się z terenem i wyborami miejsc, z którymi poszczególne projekty miały być związane.

Zbigniew Makarewicz, „Muzeum Archeologiczne Festung Breslau. Badania wykopaliskowe Wrocław Południe”, 1970, technika mieszana, 180 x 55 x 110 cm, dzięki uprzejmości Mazowieckiego Centrum Sztuki Współczesnej Elektrownia w Radomiu, fot. Małgorzata Kujda

„Nowa normatywność. Sympozjum Plastyczne Wrocław ’70”, widok wystawy, fot. Małgorzata Kujda

„Nowa normatywność. Sympozjum Plastyczne Wrocław ’70”, widok wystawy, fot. Małgorzata Kujda

„Nowa normatywność. Sympozjum Plastyczne Wrocław ’70”, widok wystawy, fot. Małgorzata Kujda

Kalendarium Sympozjum. Na telewizorze: „Miasto nad Odrą”, 1968, film, 2′40″, Polska Kronika Filmowa, Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych, dzięki uprzejmości Filmoteki Narodowej. Na ekranie: „Wrocławska opowieść”, 1969, 12′0″, realizacja: Witold Lesiewicz, © Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych, fot. Małgorzata Kujda

Od lewej: Zbigniew Gostomski, „Zaczyna się we Wrocławiu”, 2011, neon: szkło, plastik, guma, aluminium, 27,3 x 179 x 9,7 cm, kolekcja MWW. „Sympozjum Plastyczne Wrocław ’70”, 1970, film, 21′46″, scenariusz i reżyseria Antoni Dzieduszycki, produkcja ZPFT, dzięki uprzejmości Telewizji Polskiej S.A., fot. Małgorzata Kujda

Drugie spotkanie (17–18 marca 1970 r.) towarzyszyło otwarciu wystawy w Muzeum Architektury i Odbudowy prezentującej nadesłane na Sympozjum projekty i koncepcje. Bezpośrednio po otwarciu wystawy jak i dnia kolejnego miały miejsce spotkania poświęcone dyskusji nad gotowymi już projektami oraz omówieniu spraw realizacyjnych. Jednocześnie od lutego do końca kwietnia odbywały się w Galerii pod Moną Lisą krótkie prezentacje – wystawy, w czasie których dyskutowano nad poszczególnymi projektami zgłaszanymi przez artystów. W ramach tych spotkań socjolog Władysław Misiak prowadził badania dotyczące obecności i znaczenia wydarzenia w świadomości mieszkańców Wrocławia.

Trzecim etapem Sympozjum miało stać się wykonanie realizacji artystycznych, a jego punkt kulminacyjny wyznaczono na 9 maja 1970 r., czyli Dzień Zwycięstwa upamiętniający zakończenie II wojny światowej i centralny moment uroczystości rocznicowych związanych z 25-leciem Ziem Odzyskanych.

W czasie trwania Sympozjum wytypowano ponad 40 lokalizacji w całym mieście, gdzie we współpracy z zakładami przemysłowymi miały zostać zrealizowane dzieła. Zdecydowana większość projektów powstała z myślą o realizacji, choć już na etapie poszczególnych spotkań wiele założeń organizacyjnych uległo modyfikacji.

W rezultacie w ramach roku sympozjalnego udało się zrealizować we Wrocławiu jedynie dwa projekty: Kompozycję pionową nieograniczoną – 9 strumieni koloru na niebie Henryka Stażewskiego (9 maja 1970 r.) oraz Żywy pomnik pt. Arena Jerzego Beresia. Pierwszy projekt był działaniem jednorazowym i efemerycznym, natomiast projekt Beresia zrealizowano w 1972 r. Po wielu latach – już w XXI w. – powstało Krzesło na podstawie projektu Tadeusza Kantora (2011), zrekonstruowano instalację Beresia, która na początku lat 80. została usunięta, a także zrealizowano projekt Barbary Kozłowskiej stanowiący przestrzenną interpretację wiersza Stanisława Dróżdża Samotność (2016).

Wystawę i zakupy prac do kolekcji MWW dofinansowano ze środków Ministra Kultury i dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Wystawa jest częścią Sympozjum Wrocław 70/20 – oddolnego programu obchodów 50. rocznicy Sympozjum Plastycznego Wrocław ’70.