„Nie pytaj o Polskę. Z kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego” w CSW „Znaki Czasu” w Toruniu

Kolekcje Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego obejmują w sumie około tysiąc prac, z czego ok. pięćset dzieł nowoczesnej i współczesnej sztuki polskiej. Znajduje się w niej klasyka (m.in. Henryk Stażewski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Wojciech Fangor, Maria Jarema, Jadwiga Maziarska), ekspresja lat 80. (Ryszard Grzyb, Jarosław Modzelewski, Edward Dwurnik), sztuka krytyczna z dekady lat 90. (Zbigniew Libera), jak i dzieła najmłodszej generacji (Karolina Jabłońska, Martyna Czech), by wymienić tylko kilka istotniejszych nurtów i postaci. W ramach każdej z kolekcji figuracja spotyka się z abstrakcją, a różnorodność ta jest dodatkowo potęgowana obecnością rozmaitych mediów: malarstwa, rzeźby, obiektów, fotografii, instalacji, kolaży…

Głównymi atutami kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego – obok plejady doskonałych nazwisk – są jednak również dwa inne aspekty: po pierwsze często nieoczywisty dobór dzieła danej artystki lub artysty, po drugie pewnego rodzaju uderzająca wręcz spójność tematyczno-ikonograficzna. Kolekcjonowane dzieła składają się bowiem na wielofasetową opowieść o Polsce, polskim społeczeństwie i polskiej sytuacji historyczno-politycznej w XX i XXI wieku, o naszych narodowych słabościach, skłonnościach i tradycjach. Stąd tytuł wystawy w CSW w Toruniu, nawiązujący do jednego z najsłynniejszych utworów Grzegorza Ciechowskiego – Obywatela G. C., który analizuje w nim swoją trudną miłość do Polski. Katarzyna Szafrańska i Wojciech Szafrański ten afekt całkowicie podzielają, a następująca zwrotka utworu Ciechowskiego idealnie oddaje postawę każdego z nich jako kolekcjonerów:

Nie pytaj mnie, dlaczego jestem z nią
Nie pytaj mnie, dlaczego z inną nie
Nie pytaj mnie, dlaczego myślę, że
Że nie ma dla mnie innych miejsc

„Nie pytaj o Polskę. Z kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego”, CSW „Znaki Czasu” w Toruniu, fot. Wojciech Szabelski

„Nie pytaj o Polskę. Z kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego”, CSW „Znaki Czasu” w Toruniu, fot. Wojciech Szabelski

„Nie pytaj o Polskę. Z kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego”, CSW „Znaki Czasu” w Toruniu, fot. Wojciech Szabelski

„Nie pytaj o Polskę. Z kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego”, CSW „Znaki Czasu” w Toruniu, fot. Wojciech Szabelski

„Nie pytaj o Polskę. Z kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego”, CSW „Znaki Czasu” w Toruniu, fot. Wojciech Szabelski

„Nie pytaj o Polskę. Z kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego”, CSW „Znaki Czasu” w Toruniu, fot. Wojciech Szabelski

„Nie pytaj o Polskę. Z kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego”, CSW „Znaki Czasu” w Toruniu, fot. Wojciech Szabelski

„Nie pytaj o Polskę. Z kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego”, CSW „Znaki Czasu” w Toruniu, fot. Wojciech Szabelski

„Nie pytaj o Polskę. Z kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego”, CSW „Znaki Czasu” w Toruniu, fot. Wojciech Szabelski

„Nie pytaj o Polskę. Z kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego”, CSW „Znaki Czasu” w Toruniu, fot. Wojciech Szabelski

„Nie pytaj o Polskę. Z kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego”, CSW „Znaki Czasu” w Toruniu, fot. Wojciech Szabelski

„Nie pytaj o Polskę. Z kolekcji Katarzyny Szafrańskiej i Wojciecha Szafrańskiego”, CSW „Znaki Czasu” w Toruniu, fot. Wojciech Szabelski

Kiedy jednak jako kuratorka pytam: dlaczego?, tym intensywniej rozpoznaję w tej części kolekcji fascynujące wątki tematyczne, które – zazwyczaj krytycznie, a także i prześmiewczo – odnoszą się do polskiego patriotyzmu i katolicyzmu, tradycji i tzw. świętości narodowych, roli religii i Kościoła, polskiej pruderii i obyczajowego konserwatyzmu, bogactwa, kryzysów i biedy, seksizmu, nieustannego uwikłania w Historię i celebrowanie rocznic, lecz także wskazują na zabarwioną feministycznie emancypację kobiet, kwestie queerowe czy zadają pytania o horyzont wolności oraz rolę sztuki w kraju takim jak Polska. Kolekcja skrzy się od celnych artystycznych komentarzy dotyczących fenomenu zwanego polską tożsamością narodową oraz politycznych perypetii naszego kraju. To krzywe zwierciadło, w którym odbija się nasza własna mentalność, co tym bardziej potwierdza, że kolekcja każdego z nich jest niezwykle konsekwentnie prowadzona: z ogromnym wyczuciem sztuki i momentów historycznych, a także z głęboką (auto)ironią.

Narracja wystawy w CSW w Toruniu bazuje na cytatach ze słynnych polskich piosenek m.in. Kultu, Danuty Rinn, Alicji Majewskiej, Skaldów, Republiki i Obywatela G. C., T. Love, Chłopców z Placu Broni czy Marii Peszek. Jest budowana w taki sposób, by zupełnie na nowo kontekstualizować dzieła z kolekcji Katarzyny i Wojciecha Szafrańskich, kreując – często zaskakujące i kontrowersyjne – dialogi i relacje z innymi dziełami, z którymi nigdy wcześniej w ramach klasycznej historii sztuki nie mogły się spotkać. Moje kuratorskie spojrzenie opiera się zatem na przewrotnym, zawartym w tytule wystawy założeniu „Nie pytaj o Polskę”, ponieważ każdą pracą z osobna oraz ich nieoczekiwanymi zestawieniami, nawiązującymi do tekstów piosenek, nie robimy nic innego jak właśnie nieustannie pytamy o Polskę.

Marta Smolińska