„Na początku był czyn!” w Galerii Arsenał w Białymstoku

Pasja niszczenia jest także pasją twórczą! [Michaił Bakunin]

Od 6 sierpnia do 23 września 2021 roku w Galerii Arsenał w Białymstoku prezentowana jest wystawa i kolektywny projekt badawczy inspirowany historią białostockiego anarchizmu insurekcyjnego. Ich celem jest przyjrzenie się dziedzictwu ruchów robotniczych rozwijających się w Białymstoku na początku XX wieku – zwłaszcza eksplozji działalności anarchistycznej – oraz krytyczna analiza ich taktyk i globalnego znaczenia w kontekście sztuki współczesnej i ruchów oporu na całym świecie. Łącząc materiały historyczne ze współczesnymi dziełami sztuki, akcjami w przestrzeni miasta, wydarzeniami publicznymi oraz centrum badawczym i wydawniczym, wystawa zarówno będzie eksplorować związki pomiędzy sztuką i polityką oraz rolę radykalnego protestu w dzisiejszej zmianie społecznej, jak i postara się zbudować głębszą świadomość bogatego politycznego, przemysłowego i wielokulturowego dziedzictwa Białegostoku.

Na początku XX wieku Białystok (pozostający w latach 1807–1919 roku pod zaborem rosyjskim) był ważnym ośrodkiem przemysłu włókienniczego i miejscem spotkań żydowskich, polskich, białoruskich, litewskich, rosyjskich i ukraińskich społeczności robotników. Jednocześnie stanowił centrum radykalnego ruchu robotniczego: od socjaldemokratów, Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), Partii Socjalistów-Rewolucjonistów, Bundu (Powszechnego Żydowskiego Związku Robotniczego na Litwie, w Polsce i Rosji) – przez polskie ugrupowania nacjonalistyczne i zwolenników Imperium Rosyjskiego – po duży odsetek radykalnych grup anarchistyczno-komunistycznych, takich jak chlebowolcy (od tytułu pisma „Chleb i Wola”) czy Walka. U progu rewolucji 1905 roku anarchizm stał się masową siłą polityczną w Białymstoku, a prawie wszyscy anarchiści na Podlasiu, od miast fabrycznych i miasteczek po wsie i sztetle, należeli do anarchistyczno-komunistycznej grupy Czornoje Znamia (ros. Чёрное знамя, ‘czarny sztandar’). Czarnoznamieńcy nie tylko rozpowszechniali radykalną literaturę i uczestniczyli we wspieraniu niezliczonych strajków fabrycznych i generalnych oraz bojkotów ekonomicznych, ale dopuszczali się także aktów ekspropriacji i jawnej przemocy wobec klasy rządzącej, sabotażu przemysłowego, niszczenia własności i zbrojnych konfrontacji z policją i armią rosyjską. Wierząc, że rewolucyjne zmiany mogą nastąpić wyłącznie poprzez akty nieposłuszeństwa i działania bezpośrednie, w nagłówku jedynego numeru wydanego przez siebie pisma („Czornoje Znamia”, 1905) umieścili aforyzm Goethego: Im Anfang war die Tat (Na początku był czyn). Ten krótki wybuch anarchistycznej aktywności w Białymstoku miał ogromny wpływ na ruchy rewolucyjne w Imperium Rosyjskim, na ziemiach polskich i na całym świecie, a dzisiejsi aktywiści odkrywają tę historię na nowo w kontekście własnych kampanii oporu i insurekcji.

1

Podcast 27.08.2021

„Godzina Szumu” w Radiu Kapitał: Katarzyna Różniak i Post Brothers

Karolina Plinta

Projekt Na początku był czyn! stanowi próbę ponownego przemyślenia tej niestabilnej i niedostatecznie rozpoznanej historii oraz zadaje pytanie o to, co strategie Czarnego Sztandaru mogą oznaczać dla politycznego, artystycznego i intelektualnego życia dzisiaj. Wystawa sprawdza, w jaki sposób lokalne i marginalne historie mogą być opowiadane w międzynarodowym i współczesnym kontekście, umieszczając „peryferyjne” miasto Białystok w centrum historii rozwoju nowoczesności, walki pracowniczej, taktyk rewolucyjnych i działań zbiorowych na całym świecie. Zamiast dostarczać autorytatywnego opisu tych wydarzeń, projekt zachęca do dalszych poszukiwań poprzez zebranie zróżnicowanych materiałów do wspólnych poszukiwań i analizy. Zamiast romantyzować akty oporu, wystawa podkreśla społeczne i ekonomiczne uwarunkowania tamtych czasów oraz porównuje i kontrastuje je ze współczesną kondycją robotników i grup marginalizowanych. Nawiązując do postrzegania zamieszek jako „języka niesłyszanych” (Martin Luther King Jr), projekt pyta o społeczne, ekonomiczne i polityczne warunki, które prowadzą do aktów bojowego protestu i rozważa rolę ekstremalnego oporu w kontekście współczesnych ruchów społecznych i praktyk artystycznych.

Prace i działania polskich i zagranicznych artystów będą wykorzystywać różnorodne taktyki, aby zademonstrować globalną solidarność i odpowiedzieć na palące kryzysy, niepokoje i represje. Rysując paralele między historią białostockiego anarchizmu z początku XX wieku a obecnymi protestami w Polsce i na świecie, Na początku był czyn! zachęci do zniuansowanej i otwartej dyskusji na temat strategii protestu i roli przemocy w sferze publicznej, a także zbada, w jaki sposób sztuka może kwestionować, reprezentować, wspierać i aktywnie uczestniczyć w zmianie społecznej.

Daniel Rycharski, „Pomnik Chłopa”, 2021, fot. Tytus Szabelski

Bomba „macedońska” znaleziona na jednym z białostockich podwórek, luty 1912 r.; fotografie z Narodowego Archiwum Historycznego Białorusi w Grodnie, fot. Tytus Szabelski

„Na początku był czyn!”, widok wystawy, fot. Tytus Szabelski

Núria Güell, „Niezgodne z przeznaczeniem zastosowania prawne #1: Rezerwa cząstkowa”, 2010-2011; plan działania i publikacja instrukcji, fot. Tytus Szabelski

„Na początku był czyn!”, widok wystawy, fot. Tytus Szabelski

Iza Tarasewicz, „Arena III”, 2018; lina silikonowa w pętli, fot. Tytus Szabelski

„Na początku był czyn!”, widok wystawy, fot. Tytus Szabelski

Mikołaj Sobczak, „Znamia”, 2021; akryl na płótnie, fot. Tytus Szabelski

„Na początku był czyn!”, widok wystawy, fot. Tytus Szabelski

Asier Mendizábal, „Not all that moves is red (Telón) #X”, 2012; zszyte tkaniny, fot. Tytus Szabelski

„Na początku był czyn!”, widok wystawy, fot. Tytus Szabelski

Liliana Zeic (Piskorska), „Public Displays of Affection”, 2017; wideo w kolorze, dźwięk, 06’40’’, fot. Tytus Szabelski

Birża rewolucyjna

W ramach projektu Na początku był czyn! zaaranżowaliśmy „birżę rewolucyjną” – wspólną przestrzeń wystawy przeznaczoną do dzielenia się archiwaliami, tekstami i innymi materiałami związanymi z białostockim anarchizmem. Będzie się w niej odbywać cykl spotkań, w ramach którego zapraszamy do kolektywnego poznawania, badania i krytycznej analizy różnych aspektów tej niewystarczająco rozpoznanej historii. Na początku XX wieku birża na ulicy Suraskiej w Białymstoku była jednym z najsłynniejszych w całym Imperium Rosyjskim miejsc spotkań, dyskusji i wymiany poglądów rewolucjonistów i rewolucjonistek, a także kolportażu literatury, organizacji demonstracji i strajków w okolicznych fabrykach. Birża była rodzajem samoorganizującego się parlamentu ulicznego, skupiającego przedstawicieli i przedstawicielki różnych ruchów rewolucyjnych, zawodów, grup etnicznych, religii i płci. Zwieńczeniem, nawiązującego do jej historii cyklu spotkań, będzie alternatywny spacer historyczny Szlakiem białostockich rewolucjonistów i rewolucjonistek, kolektywnie przygotowany przez jego uczestników i uczestniczki.