„Manifestacje romantyczne” w BWA Sokół

Dorota Nieznalska, Król Polski, 2008

Wystawa Manifestacje romantyczne podejmuje temat wątków romantycznych w najnowszej sztuce polskiej. Ostatnia wystawa podejmująca to zagadnienie odbyła się w 1975 roku – Romantyzm i romantyczność w sztuce polskiej XIX i XX wieku kuratorowana przez Marka Rostworowskiego w Muzeum Narodowym w Krakowie.

Tytuł obecnej wystawy nawiązuje do działań akcyjnych Jerzego Beresia – słynnego polskiego artysty, stanowiącego przykład artysty osobnego, nawiązującego świadomie do romantycznej koncepcji tworzenia, artysty-wieszcza, pożytkującego mit geniusza i ofiary. Jego akcje, co podkreślał, były manifestacjami, (nie happeningami), bo „manifestacja jest ingerencją w rzeczywistość”.

Anna Maria Karczmarska , Album, obiekt 2014

Manifestacje romantyczne, widok na wystawę

Prace i teksty Jerzego Beresia stanowią punkt wyjścia wystawy, a wraz z pracami innych współczesnych polskich artystów, układają się w wizualną opowieść o dzisiejszej „redefinicji romantyzmu”.
W obszarze tematycznym wystawy znajdą się m.in. zagadnienia profetyzmu, sporów modernizacyjnych, zrywu rewolucyjnego, indywidualizacji i wędrówki, gór i pejzażu romantycznego, diagnozy przyszłości w sztuce, skuteczności działania artystycznego (tu punktem wyjścia będą teksty Jerzego Beresia Dzieło stymulatorem osądu i Artura Żmijewskiego Sztuki społecznie stosowane), a także odniesienia formalne do imaginarium romantycznego oraz żywych w naszej kulturze skojarzeń  „artystycznego” z „romantycznym”.

W latach 90. XX wieku zachwiał się polski monolit symboliczny. Maria Janion ogłosiła wtedy zmierzch „paradygmatu romantycznego”, którego ostatnim wybuchem była eksplozja „Solidarności” z lat 1981-82. Później nastał czas jej erozji i dogasania mitu, co dokumentował np. David Ost w książce Klęska Solidarności. Mamy jednak co chwilę do czynienia z powrotami romantyzmu. Z jednej strony, zubożonego powracającymi polskimi demonami, pustymi hasłami powierzchownie „odkurzającymi” polski syndrom ofiary i roszczeń, a z drugiej, opartego na micie indywidualizmu, mogącego stanowić istotną rolę w procesach modernizacji.

Manifestacje romantyczne, widok na wystawę

Manifestacje romantyczne, widok na prace Jerzego Beresia

W Polsce postawa romantyczna najczęściej jest utożsamiana przede wszystkim z narodowym mesjanizmem, wciąż stanowiącym jedno z narzędzi uprawiania polityki historycznej. Wystawa będzie stawiała pytania o związki romantyzmu i nowoczesności, światopoglądu opartego na ideach „powrotu do natury”, „nobilitacji kontrkultury” oraz „rewolucji młodości”. Jak pisała Maria Janion : „Romantyzm, stawiając swoją »hipotezę życia duchowego«, odsłaniając nowy horyzont poznawczy, wznosząc nowożytny paradygmat kultury – to znaczy nowożytny obraz świata, uświadomił człowiekowi naszych czasów jego kondycję jako dwuznaczną i rozdwojoną, wymagającą ciągle od nowa wysiłku moralnego i poznawczego, by nieskończona wolność nie przemieniła się w nieskończoną niewolę”. Dziewiętnastowieczny romantyzm podjął bowiem wysiłek modernizacji społeczeństwa polskiego, ukazania mu sposobów istnienia w nowym świecie (po rewolucji i epoce napoleońskiej), stanowiąc mit założycielski polskiej nowoczesności, z jednej strony jako przedłużenie nowoczesnego projektu oświeceniowego, z drugiej, występujący przeciw jego racjonalistycznemu obliczu.

Manifestacje romantyczne, widok na wystawę

Manifestacje romantyczne, widok na wystawę

Taki ogląd może być też interesujący z perspektywy dzisiejszych, modernizacyjnych procesów jako „romantyzacja” (po)nowoczesności, stanowiąca remedium na postmodernizm i dekonstrukcję, ocalając podmiotowość zarówno przed jej mocną wizją powstałą na gruncie nowoczesności, jak i przed rozproszeniem, do którego na różne sposoby doprowadziła ponowoczesność.

Temat romantyzmu podjęty na wystawie podkreśla również jego cechy pozwalające odnosić do nowoczesności takie kategorie jak: młodość, zapowiedź awangardyzmu, prometeizm i wiarę w utopię. Romantyzm ujawnia nowoczesne doświadczenie chaosu i próbę jego opanowania.

Last but not least wystawy stanowi zagadnienie dzisiejszego statusu artysty w społeczeństwie na bazie figury romantycznego poety. Hölderlinowskie zdanie: „To, co się ostaje, ustanawiają poeci”, jak podkreśla Agata Bielik-Robson, jest szczególnie istotne w warunkach modernizacji, która rozbija wszystkie zastałe struktury tradycji. Zadanie ocalania bądź tworzenia nowych trwalszych treści przypada poetom/artystom.

Patrycja Orzechowska, na pierwszym planie Deadline. Never Ending Story, książka 2012; na drugim planie Greetings from Eternity, kolaże 2012

Laura Pawela, kadry z filmu Untitled/Friedrich, 2008