„Krzywe Koło” w Galerii Promocyjnej

Archiwum Akt Nowych.
Komitet Warszawski PZPR – Wydział Propagandy.
Klub „Krzywe Koło” – notatki, informacje o działalności.

Czytamy: Atmosfera na sali (sic!) w czasie zebrań jest towarzysko-kawiarniana. Wszyscy się b. dobrze czują i znają. Wszystkich łączy to, że są klubem opozycji.

Gdzie indziej: Ubiór większości ekscentryczny. Spotyka się wśród nich młodych egzystencjalistów z charakterystyczną brodą. Dyskusje nacechowane są ukrytym jadem, gdy chodzi o stosunki polityczne, społeczne, kulturalne i gospodarcze w naszym kraju.

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

I dalej: Dyskutantów cechuje kwiecistość stylu, wyciąganie analogii, gdy chodzi o krytykę naszego ustroju, posługiwanie się alegoriami. Dyskutanci są dobrze przygotowani do każdego tematu operując danymi monograficznymi i źródłowymi. Najmniejsza próba opozycji przeciw większości jest z góry skazana na porażkę. Delikwent zostaje wprost zmiażdżony przez innych dyskutantów w wyszukanej zjadliwości i inteligentnej formie oraz pikantnymi dowcipami i uwagami ze strony sali.
Ale: Niektóre dyskusje, szczególnie na tematy historyczne i ekonomiczne są spokojne, na wysokim poziomie, wzbogacające wiedzę słuchacza.

Co można sobie wyobrazić na podstawie wyrywkowo zachowanych akt, głównie raportów agentów służb, odrobiny zdjęć (na wystawie pokazujemy te Ireny Jarosińskiej i Tadeusza Rolke), wspomnień i wzmianek drukowanych w większych opracowaniach, czasopismach, ale też pozostających jeszcze w ręcznych notatkach w zeszytach, lekturze jednej, wściekłej, opublikowanej zaraz po zamknięciu Klubu monografii? Na pewno atmosferę czwartków w około sześćdziesięciometrowej sali na pierwszym piętrze narożnego budynku na dopiero co oddanym po odbudowie w 1953 roku Rynku Starego Miasta w Warszawie. I można osadzić tę salę w swoich wyobrażeniach na temat Odwilży ‘56, kiedy po okresie terroru, grupa ludzi wspólnie dyskutuje o tym, co można zrobić lepiej, jak usprawnić socjalizm, polepszyć życie ludzi, poszerzyć wolność słowa i nazwać wyzwania współczesności.

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

„Krzywe Koło”, widok wystawy, fot. Bartosz Górka

Klub „Krzywe Koło” / Klub Krzywego Koła powstał w 1955 roku jako nieformalne, czwartkowe spotkania grupy intelektualistów w prywatnym mieszkaniu na Starym Mieście. Przeniesiony do Staromiejskiego Domu Kultury (zwanego wtenczas Domem Klubów), szybko zyskał różne sekcje (z najprężniejszą plastyki prowadzącą opiniotwórczą Galerię) oraz popularność wśród warszawskich elit intelektualnych, dzięki wykładom zorientowanych społecznie klasyków dzisiejszej humanistyki.
Swoją działalność zakończył w 1962 roku. Był drzazgą za paznokciem PZPR, mającej już najwyraźniej dość trwogi o to, że około 300 myślicieli (dla porównania: w 1950 w Polsce mieszkało 25,008 mln osób, a w 1957 roku PZPR liczyło 1 377 000 członków) rozhermetyzuje autonarrację o wzroście, dobrobycie i jedynie słusznej linii, zaburzy równowagę w państwie i zarysuje jej wizerunek.

Wystawa Krzywe Koło niczego nie rekonstruuje, choć przywołuje atmosferę miejsca i estetyki epoki. Zebrane na niej ślady historyczne, ale przede wszystkim współczesne interpretacje i dociekania twórców oraz program towarzyszący wywołują jedynie duchy dawnych sporów: czym jest humanizm, bycie człowiekiem, bycie intelektualistą, bycie osobą publiczną i pytają o to, jakie – wówczas i współcześnie – wiążą się z tymi funkcjami odpowiedzialności.

Ewa Tatar