„Kolekcjonerka. Teresa Szwedkowicz (1930 – 2001)” w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie

O WYSTAWIE

Wystawa przybliża problematykę kolekcjonerstwa prywatnego i antropologii rzeczy na przykładzie twórczości opoczyńskich hafciarek gromadzonej przez Teresę Szwedkowicz. Wśród licznych wątków podejmowanych na wystawie szczególnie widoczne są te, które dotyczą relacji przedmiotów z człowiekiem. Punktem wyjścia jest pasja, hobby, które może dotyczyć każdego z nas, a stając się treścią życia przynosi owoc w postaci monumentalnej kolekcji, która uzyskuje status zabytkowego muzealnego artefaktu.

Wystawa prezentuje wszystkie charakterystyczne elementy kolekcji opoczyńskich strojów, haftów oraz fotografii zgromadzonej i opracowanej przez Teresę Szwedkowicz, w znakomitej większości znajdującej się w zbiorach PME.

Ręczniki obrzędowe, haft krzyżykowy, haft płaski, płótno lniane, płótno bawełniane, koniec XIX wieku – I połowa AA wieku, autorki nieznane, „Kolekcjonerka. Teresa Szwedkowicz (1930-2001)”, fot. Przemysław Walczak.

Serwety szydełkowe naszyte na karton przez Teresę Szwedkowicz, bawełna, II połowa XX wieku, autorki nieznane, „Kolekcjonerka. Teresa Szwedkowicz (1930-2001)”, fot. Przemysław Walczak.

Kronika w lnianej oprawie wykonana przez Teresę Szwedkowicz. Zawiera fotografie kolekcji gromadzonej w domu i pokazywanej na wystawach oraz wycinki z gazet. Dokumentuje działalność kolekcjonerki z lat 1950-2000. „Kolekcjonerka. Teresa Szwedkowicz (1930-2001)”, fot. Przemysław Walczak.

Wełniak, suknia – kiecka z zapaską i chusta naramienna. Przykład mody z lat 50. XX wieku. Podobne stroje nosiła Teresa Szwedkowicz. „Kolekcjonerka. Teresa Szwedkowicz (1930-2001)”, fot. Przemysław Walczak.

O KOLEKCJONERCE

Teresa Szwedkowicz (1930-2001) była nauczycielką wychowania plastycznego i technicznego w liceum ogólnokształcącym w Opocznie, miłośniczką rodzinnego regionu. Kolekcję stroju opoczyńskiego i haftu, a także fotografii tworzyła przez ponad 40 lat. W tym czasie, jak sama podała, zgromadziła około 5000 obiektów. Gromadziła głównie elementy wiana i stroju ślubnego panny młodej (koszule, ręczniki, nakrycia na łóżko, fragmenty stroju) oraz fotografie związane z obrzędami rodzinnymi.

Jest to pierwsza w Polsce ekspozycja prezentująca kolekcję Teresy Szwedkowicz: nie tylko zgromadzone obiekty, ale także jej relację z hafciarkami, warsztat pracy i sposób popularyzowania zbioru. Na wystawie podejmujemy problematykę relacji człowieka z rzeczami oraz dziedzictwa niematerialnego. Teresa Szwedkowicz nie tylko gromadziła przedmioty, ale też systematyzowała je i opracowywała, tworząc katalogi i pisząc artykuły. Jej działalność jest przykładem kolekcjonerstwa prywatnego: emocjonalnego, nierozerwalnie związanego zarówno z przedmiotem kolekcji, jak i jej opiekunem.

Teresa Szwedkowicz jednocześnie była twórczynią – sama haftowała i wycinała, ucząc się od twórczyń ludowych, a jej wytwory stawały się przedmiotem kolekcji i obiektami dziedzictwa kulturowego. W pracy nauczycielki wykorzystywała kolekcję jako pomoc naukową, a jako popularyzatorka prezentowała ją na wystawach.

Ręcznik obrzędowy, haft krzyżykowy, haft płaski, płótno lniane, płótno bawełniane, koniec XIX wieku – I połowa AA wieku, autorki nieznane, „Kolekcjonerka. Teresa Szwedkowicz (1930-2001)”, fot. Przemysław Walczak.

Zestawy koszul i staników, koszule przyramkowe z haftowanymi ornamentami, staniki z tkaniny wełnianej o splocie rypsowym. I połowa XX wieku, autorki nieznane, „Kolekcjonerka. Teresa Szwedkowicz (1930-2001)”, fot. Przemysław Walczak.

Kaftan kobiecy noszony na początku XX wieku przez mieszkanki Opoczna. „Kolekcjonerka. Teresa Szwedkowicz (1930-2001)”, fot. Przemysław Walczak.

Biały czepiec tiulowy, główka wykończona riuszką ozdobioną dodatkowo kwiatami wykonanymi z amarantowych i zielonych wstążek oraz złotym szychem. Główka czepca z haftem o ornamentyce roślinnej, podobnie jak ozdobne tiulowe wiązadła zwane bandażami. Studzianna, 1916 rok, autorka nieznana, „Kolekcjonerka. Teresa Szwedkowicz (1930-2001)”, fot. Przemysław Walczak.

O KOLEKCJI

Kolekcja została stworzona w całości przez kobietę, dzięki twórczości kobiet, a także z myślą o kobietach. Opowiada haftach i szyciu, zajęciach którymi zajmowały się najczęściej kobiety, tworząc swego rodzaju wspólnotę przekazu tradycji i treści. Wątkiem tym wpisuje się więc także w nurt herstorii, czyli historii badanej i pisanej z perspektywy doświadczeń kobiet. Pośrednio skłania do refleksji na temat praktyk pamięci i dziedzictwa niematerialnego, do którego zalicza się hafciarstwo.

Na wystawie zobaczyć będzie można części stroju opoczyńskiego, lniane i wełniane próbki tkanin odzieżowych oraz tekstylne elementy stanowiące wyposażenie domu mieszkalnego (ręczniki, poszewki na poduszki, obrusy, serwetki, tkaniny), wycinanki oraz związane ze świętami wielkanocnymi pisanki. Uzupełnieniem kolekcji materialnej strojów jest zbiór fotografii oraz negatywów szklanych wraz z katalogami i opisami, jakie wykonała kolekcjonerka, a także kroniki jej działalności z fotografiami. Jej prace zostaną zaprezentowane w sposób interaktywny. Niektórych z nich widz będzie mógł dotknąć.