„Koalicja” w DOMIE w Poznaniu

Historia dzieje się na naszych oczach, w ciałach i domach ludzi mieszkających na liniach frontów, walczących, stawiających opór, w ciałach zwierząt, w ich niszczonych siedliskach, w przesyconym plutonem powietrzu, w kwaśnych deszczach, w ciężkiej od metali ziemi, w Ukrainie, Białorusi, Bośni, Czeczenii, Armenii, Afganistanie, Syrii, Iranie, Jemenie, Palestynie, Sudanie Południowym, Nigerii, Ugandzie, Kongo, Indiach, Pakistanie, Mjanmie, Meksyku, Kolumbii… Do konfliktów zbrojnych i walk z imperializmami dochodzą konflikty wewnętrzne i rewolucje skierowane przeciwko rządzącym. Te ostatnie kończą się najczęściej porażkami pokojowo protestujących obywateli_telek, którzy_re jako odpowiedź na odrzucenie przemocy otrzymują represje.

„Koalicja” w DOMIE, fot. Tomasz Koszewnik

„Koalicja” w DOMIE, fot. Tomasz Koszewnik

„Koalicja” w DOMIE, fot. Tomasz Koszewnik

„Koalicja” w DOMIE, fot. Tomasz Koszewnik

„Koalicja” w DOMIE, fot. Tomasz Koszewnik

„Koalicja” w DOMIE, fot. Tomasz Koszewnik

Wystawa „Koalicja” w poznańskim DOMIE mierzy się z trwającymi konfliktami i katastrofami. Artyści_ki z Ukrainy, Polski i Białorusi mówią o tym, czego sami i same aktualnie doświadczają. Nie poszukują utopijnych przestrzeni, do których mogliby wewnętrznie lub zewnętrznie wyemigrować, pozostają z problemem; nie pozwalają się zabić. To nie jest pokolenie marzycieli, ich nadzieje zostały rozjechane czołgami (Białoruś), runęły pod bombami (Ukraina) lub zgasły w bardziej subtelny sposób: zostały stłumione administracyjnie (Polska). Powodem dla zaangażowania i niezaprzestawania aktywności artystycznej jest szukanie porozumienia, szczególnie tego na poziomie emocjonalnym, pozbawionego narodowej, etnicznej i religijnej symboliki, która scala wspólnotę kosztem anihilacji Innych. Tytułowa koalicja jest zatem czymś innym niż jej parlamentarna i międzypaństwowa wersja, jest szukaniem bliskości, która nie zagraża, która daje poczucie stabilności, łączności z tym, co żyje, na przekór samounicestwiającej, kapitalistyczno-patriarchalno-gatunkowej dominacji. Wystawa jest kontynuacją współpracy pomiędzy kolektywem DOMIE a platformą prezentującą współczesną sztukę z Białorusi: KOLEKTAR. Pierwsza ekspozycja – „ODKSZTAŁCENIE/ ДЭФАРМАЦЫЯ / UNLEARNING” – odbyła się jesienią 2021 roku i była poświęcona praktykom oduczania się.

„Koalicja” w DOMIE, fot. Tomasz Koszewnik

„Koalicja” w DOMIE, fot. Tomasz Koszewnik

„Koalicja” w DOMIE, fot. Tomasz Koszewnik

Tym razem do współdziałania, oprócz indywidualnych artystów i artystek, została zaproszona Międzynarodowa Koalicja Pracowników_czek Kultury Przeciwko Wojnie (International Coalition of Cultural Workers Against the War), wirtualna platforma archiwizująca prace artystów_ek z całego świata. Została stworzona przez Ambasadę Kultury i pracowników_czki sztuki z Białorusi i Ukrainy, którzy_e w latach 1994–2021, opuścili_ły swój kraj ze względu na represje polityczne. W ramach projektu ANTIWARCOALITION.ART zostaną zaprezentowane wybrane filmy białoruskich, polskich i ukraińskich autorów_ek. To od nazwy kolektywu został zaczerpnięty tytuł wystawy.

Proces trawienia konfliktów, oprócz poziomów kolektywnych, obejmuje również te indywidualne, jak w przypadku Vlady Ralko, która w sugestywnych, zalanych krwią akwarelach-manifestach przedstawia siłę i ból doświadczany przez walczące, rozczłonkowywane kobiece ciała. Ul Pazniak w instalacji „Dmuchawiec” krytycznie przygląda się napompowanej heroizmem wojennej narracji. Na potrzeby wystawy w DOMIE stworzył obiekt odnoszący się do projektów masowych grobów żołnierzy oraz napis na ścianie: „Мы просто сдохнем, а они попадут в рай / My po prostu zdechniemy, a oni pójdą do Nieba”, będący parafrazą wypowiedzi ważnego rosyjskiego polityka podczas prezentacji koncepcji wojny jądrowej na corocznym spotkaniu Międzynarodowego klubu dyskusyjnego „Wałdaj”. Kataryna Lysovenko, podobnie jak Ralko, w centrum swoich poszukiwań stawia doświadczenie kobiet, scalając je w monumentalne, obłe figury domagające się sprawiedliwości na przykład poprzez użycie uniwersalnych gestów feministycznego wkurwu, jak wyprostowany środkowy palec. Sergey Shabohin dokonuje podziału Monumentu Przyjaźni, nazywanego także Trzema Siostrami, który w momencie swojego powstania w 1975 roku na styku granic Białorusi, Rosji i Ukrainy symbolizował bliskie, wręcz rodzinne relacje pomiędzy tymi krajami. Dziś grozi mu wyburzenie. Przebywający aktualnie w Poznaniu Aleksey Lunev za pomocą instalacji złożonej z nazw miast, w których mieszkał: Nowopołock, Kijów, Poznań oraz trzech przenośnych lamp z popularnego sklepu meblowego mówi o życiu migrującej osoby, o niestałości i domu, który pomimo albo właśnie ze względu na powtarzające się, standardowe elementy wyposażenia podsyca poczucie obcości.

„Koalicja” w DOMIE, fot. Tomasz Koszewnik

„Koalicja” w DOMIE, fot. Tomasz Koszewnik

„Koalicja” w DOMIE, fot. Tomasz Koszewnik

„Koalicja” w DOMIE, fot. Tomasz Koszewnik

Niektórzy_re artyści_tki, oprócz prezentowania swoich prac na wystawie, przejmują również obowiązki kuratorów_ek. W takiej podwójnej roli znajduje się obok Sergeya Shabohina również cały zespół DOMIE, czyli Martyna Miller, Katarzyna Wojtczak i Rafał Żarski. Martyna Miller w filmie „Sen żółwia” wraca do bałkańskiej misji polskiego ministra Tadeusza Mazowieckiego, który w latach 90. jako specjalny sprawozdawca ONZ informował o katastrofalnej sytuacji w regionie; nie doczekawszy się adekwatnej reakcji od wspólnoty międzynarodowej, po czystkach etnicznych w Srebrenicy, zrezygnował z pełnionej funkcji. Miller stara się zbliżyć poprzez nagrania i wywiady do historii zbrodni, której towarzyszyła instytucjonalna bezradność. W innym kierunku spogląda Katarzyna Wojtczak w swojej filmowej, futurystycznej opowieści podsumowuje efekty warsztatów z wykonywania Pysanek Oporu, które odbywały się w kilku miejscach w Polsce we współpracy z osobami z Ukrainy i Białorusi. Baśniowe obrazy z mitologicznym jeleniem symbolizującym nadejście wiosny splatają się tutaj z nagraniami lasu na granicy polsko-białoruskiej, w którym ukrywały się osoby poszukujące lepszego życia w Europie, a który dla wielu okazał się pułapką.

Trzecia osoba z kuratorsko-artystycznego zespołu DOMIE, Rafał Żarski, w minimalistycznej, instruktażowej grafice przedstawia rozpad i wypalenie jednostki poddanej systemowej presji oraz nakłania do zmiany kierunków ruchu, gdyż, jak udowadnia za Gilles’em Deleuze’em, jednotorowa akceleracja powoduje niechybnie wpadnięcie w koła przetaczającej się, podsycającej destruktywne pragnienia maszyny faszyzmu.

Przestrzeń wystawy w DOMIE zbiera te świadectwa indywidualnego i kolektywnego oporu, które nas do siebie zbliżają i pozwalają na budowanie społeczności i koalicji na podstawie współodczuwania i współodpowiedzialności, na zmianę kierunków pragnień. Pewnie nie odwróci to od razu losów świata i nie powstrzyma katastrof, ale może choć na chwilę pozwoli przypomnieć sobie o tym, że jako ludzkie zwierzęta potrzebujemy siebie nawzajem, i że warto się o te relacje zatroszczyć.

Zofia nierodzińska