Julia Keilowa. Projektantka art déco

Gra z formą. Styl Julii Keilowej

Twórczość metaloplastyczna Julii Keilowej to przykład realizacji świadomej i konsekwentnej wizji artystki – projektantki rzeczy codziennego użytku. Jej kreatywność, znajomość aktualnych trendów, potencjału tworzywa i techniki sprawiły, że zaprojektowane przez nią przedmioty cechuje wyrazisty styl. Zauważano i doceniano go już w latach 30. XX wieku, a upływ czasu uwydatnił walory tych prac: prostotę, elegancję, szlachetną równowagę.

Rzeźbiarskość formy

Projekty metaloplastyczne Julii Keilowej zdradzają, że wykonała je rzeźbiarka: cechuje je duża świadomość bryły i przestrzeni. Te małe przedmioty zazwyczaj można zmieścić w dłoniach, lecz ich forma i proporcje sprawdziłyby się również w realizacjach znacznie większych. Zwielokrotnienie skali cukiernicy „Kuli” albo któregoś z pucharów mogłoby zamienić projekt naczynia w rzeźbę, z powodzeniem zdobiącą miejski skwer lub zamykającą widokową perspektywę kameralnego ogrodu.

Mały kulisty stojak na pióro po powiększeniu został cukiernicą, a trójsierpowa popielniczka – tacą.

Julia Keilowa projektowała czasem jeden model w kilku rozmiarach, modyfikując tym samym funkcję przedmiotu. Mały kulisty stojak na pióro po powiększeniu został cukiernicą, a trójsierpowa popielniczka – tacą. Podstawka na plasterki cytryny, z zestawu śniadaniowego, w wersji powiększonej zamieniła się w paterę na owoce. Forma tych naczyń może też budzić skojarzenia z biedermaierowskimi stołami na ażurowych nogach. Projekty Keilowej, podobnie jak salonowe stoły, zachęcają do podziwiania ich z każdej strony. W pracach Julii Keilowej istotną rolę odgrywają przemyślane, akcentujące zwartą bryłę ażury, które pojawiają się w trzonach pater albo w uchwytach pucharów lub dzbanków.

Projektantka często ustawia określony kształt w opozycji do pustej przestrzeni w tym samym kształcie, np. pojemnik na papierosy w formie ćwiartki walca sytuuje obok luki wypełniającej ćwierć koła. Na tej zasadzie alternacji (pozytyw kontra negatyw) opiera się też kompozycja solniczek „esek” czy „krenelażowe” wykończenia uchwytów cukiernic.

[…]

Cukiernica Jabłko królewskie, proj. Julia Keilowa, 1933, wyk. Fraget, Kolekcja Anety i Artura Sawów, Muzeum Warszawy, fot. Filip Preis

Popielniczka, proj. i wyk. Julia Keilowa, 1933–1939, Kolekcja Anety i Artura Sawów, Muzeum Warszawy, fot. Filip Preis

Stojak z nożykami, proj. przypisywany Julii Keilowej,1933–1939, wyk. Br. Henneberg, Kolekcja Anety i Artura Sawów, Muzeum Warszawy, fot. Filip Preis

Talerz dekoracyjny Trzy trójkąciki, proj. i wyk. Julia Keilowa, ok. 1934, Muzeum Warszawy, fot. Filip Preis

Keilowa stosowała zakładki, harmonijki, fałdki, karbowania oraz załamania. Multiplikowała i kontrastowała te formy z gładkimi powierzchniami.

Ulubione formy

Prace Keilowej cechuje wyważona kompozycja oparta na matematycznych proporcjach, dążenie do harmonii, rytmiczność. Artystka chętnie zestawiała ze sobą podstawowe bryły geometryczne: stożki, walce, kule, graniastosłupy. Ich układ był czytelny i precyzyjnie dopasowany. Łączyła je w różnych wariantach, używając zazwyczaj spłaszczonego graniastosłupa prostego lub sześciokątnego czy walca jako podstawy. Mimo silnego zanurzenia w geometrii jej prace nie są kanciaste. Formy ostre są równoważone przez łagodne wyoblenia, łuki i sierpowate wygięcia. Zauważalne są subtelne odwołania do natury, które uwidaczniają się czasem w nazwach przedmiotów, np. paterek „Powój”, „Wawrzyn”, „Wianek”¹¹ Wystawa Anieli Cukierówny, Julii Keilowej, Antoniego Kudły, Czesława Rzepińskiego, Wacława Taranczewskiego, Instytut Propagandy Sztuki, Warszawa 1938, s. 16, katalog Wystawy Anieli Cukierówny, Julii Keilowej, Antoniego Kudły, Czesława Rzepińskiego, Wacława Taranczewskiego w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie, marzec–kwiecień 1938. ↩︎. W jej pracach pojawiają się zwieńczenia czy nóżki złożone z krzyżujących się plakietek, które, tak jak i niektóre zagięcia czy faliste wstęgi, wprowadzają wrażenie ruchu. Artystka stosowała również zakładki, harmonijki, fałdki, karbowania oraz załamania. Multiplikowała i kontrastowała te formy z gładkimi powierzchniami. Często wracała do ulubionych kształtów, zestawiała je w odmienny sposób, tworzyła kolejne warianty, np. mis czy tac z sierpowatymi kołnierzami. W kolejnych wersjach poszczególne elementy przesuwała względem siebie, powielała lub zmniejszała ich liczbę, jak w przypadku dwu- i trzysierpowych pater. Charakterystyczne w jej pracach są faliste wsporniki, których kształt powtarzają uchwyty przedmiotu.

[…]

1

Do zobaczenia 30.07.2021

„Kocham w życiu trzy rzeczy: samochód, alkohol, marynarzy” w galerii lokal_30

Redakcja

Funkcja

Julia Keilowa zaprojektowała wiele przedmiotów, których funkcja była związana z modnym ówcześnie stylem życia – to tendencja typowa dla wzornictwa lat 20. i 30. XX wieku, także dla metaloplastyki²² Judith Miller, Design XX wieku, przekł. Ewa Gorządek, Piotr Kleszcz, Jerzy Malinowski, Grupa Wydawnicza Foksal, Warszawa 2014, s. 130. ↩︎. Zachodzące wtedy przemiany społeczne, obyczajowe i gospodarcze wpływały na pomysły projektantów. Nowoczesność potrzebowała swoich atrybutów – przedmiotów towarzyszących ludziom w zaciszu domowym i w życiu towarzyskim. Styl art déco inspirował zatem twórców wyposażenia wnętrz prywatnych i publicznych, samochodów, elektrycznych czajników i opakowań czekoladek.

Garnitur do palenia, proj. przypisywany Julii Keilowej, 1933–1939, wyk. Br. Henneberg, Kolekcja Anety i Artura Sawów, fot. Filip Preis

Koszyk do cukru okrągły, proj. Julia Keilowa, 1933, wyk. Br. Henneberg, Muzeum Warszawy, fot. Filip Preis

Stojak z nożykami, proj. przypisywany Julii Keilowej, 1933–1939, wyk. Br. Henneberg, Muzeum Warszawy, fot. Filip Preis

Świeczniki, proj. przypisywany Julii Keilowej, ok. 1937, wyk. Br. Henneberg, Kolekcja Anety i Artura Sawów, Muzeum Warszawy, fot. Filip Preis

Akcesoria tytoniowe były odpowiedzią na narastającą wśród mężczyzn i kobiet modę na palenie. Zestawy do robienia koktajli to efekt rosnącej popularności tych napojów³³ W latach 20. i 30. XX wieku shakery były projektowane przez znanych twórców i obecne w ofertach różnych firm. Zob. Judith Miller, op. cit., s. 126. Zob. słynny zestaw koktajlowy „Manhattan”, zaprojektowany przez Normana Bel Geddesa, z 1940 roku. Zob. zbiory Metropolitan Museum w Nowym Jorku: nr 1998.537.11a–c–18. ↩︎ – w Polsce stanowiły one wtedy nowinkę, powstawały modne, skupiające śmietankę towarzyską cocktail-bary, np. warszawska Adria. Ich nowoczesne wyposażenie⁴⁴ Zob. m.in. Stanisław Woźnicki, Wnętrza kawiarni Adria, „Architektura i budownictwo” 1931, nr 4, s. 127–137. ↩︎ dobrze korespondowało z nastrojem zabawy i odprężenia, który zazwyczaj towarzyszy spotkaniom przy koktajlu⁵⁵ Kawiarnie, bary, kina w latach 30. stawały się coraz bardziej popularnymi i demokratycznymi miejscami rozrywki. Zob. Joanna Hübner-Wojciechowska, Art déco. Przewodnik dla kolekcjonerów, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2007, s. 11. ↩︎. Nagrody sportowe w postaci pucharów były chętnie kupowane, bo następował proces demokratyzacji sportu i nasilała się moda na aktywne spędzanie czasu⁶⁶ Zob. Agnieszka Kasprzak, Nagroda sportowa z rąk Julii Keilowej, referat wygłoszony podczas VIII Ogólnopolskiej Sesji Naukowej. Polskie art déco. Metal i metaloplastyka 25 listopada 2019 roku w Muzeum Mazowieckim w Płocku; tekst referatu udostępniony przez Autorkę, materiał w przygotowaniu do druku. ↩︎.

Serwisy do kawy i herbaty były odpowiedzią na powszechność tych napojów w większości gospodarstw domowych i dostosowywano je do popularnych wówczas sposobów ich zaparzania i serwowania, np. picia kawy podczas kameralnych przyjęć czy łączenia zastawy metalowej i porcelanowej⁷⁷ Zob. np. Maria Disslowa, Jak gotować: praktyczny podręcznik kucharstwa: poradnik we wszelkich sprawach odżywiania, zestawiania menu, urządzania przyjęć, dekoracji stołu, Wydawnictwo Polskie R. Wegnera, Poznań 1931, s. 47–48, 132–133, 828–829. ↩︎. W latach 30. XX wieku zwracano uwagę na znaczenie estetycznie nakrytego stołu, zachęcano do zastosowania nowoczesnych fasonów, a popularyzacji takich wzorców służyły liczne poradniki i wystawy⁸⁸ Zob. np. Nowości z zakresu zastawy stołowej, „As” 1936, nr 33, s. 30; Marian Dienstl-Dąbrowa, Piękno w metal zaklęte, „As” 1937, nr 35, s. 4–5; Maria Disslowa, op. cit., s. 125–126. O wystawie dekoracji stołów w IPS zob. „Wiadomości Literackie” 1936, nr 25, s. 37. ↩︎. Różnorodne akcje propagandowe kształtowały także nowe nawyki żywieniowe, np. firmowana przez Związek Cukrownictwa akcja „Cukier krzepi” zaowocowała wzrostem spożycia cukru (i zapewne – popytu na cukiernice). Naczynia do cytrusów wiązały się z coraz łatwiejszym i szerszym dostępem do owoców egzotycznych ⁹⁹ Było to związane z ówczesnym ożywieniem importu cytrusów z Bliskiego Wschodu. Zob. np. P. Waserman, Rozwój gospodarki palestyńskiej w roku 1934, „Palestyna i Bliski Wschód. Czasopismo poświęcone sprawom gospodarczym Palestyny i Bliskiego Wschodu” 1935, nr 1, s. 7–8. ↩︎

„Julia Keilowa. Projektantka art déco”, Muzeum Warszawy, Warszawa 2024, pod redakcją Agnieszki Dąbrowskiej i Moniki Siwińskiej, fot. Tomasz Kaczor

Powyższy fragment pochodzi z publikacji Julia Keilowa. Projektantka art déco, wydanej nakładem Muzeum Warszawy w Warszawie 2024, pod redakcją Agnieszki Dąbrowskiej i Moniki Siwińskiej.