„Historia o pewnych historiach” w Galerii Labirynt // „A Story about Certain Histories” at Galeria Labirynt

Historia nierozerwalnie związana jest z pamięcią i zapominaniem, zarówno z perspektywy jednostki, jak i całych społeczności. Opowiadanie o przeszłości przebiega w określonych narracjach historycznych, nie zawsze obiektywnych, często – politycznych. Niektóre z nich z czasem tracą swoją aktualność, stając się świadectwem minionych ustrojów społeczno-politycznych, swoistym pomnikiem niewygodnej historii. Taki los spotkał, między innymi, muzeum historii kombinatu papierniczo-tekturowego w Ponince (Ukrainia), gdzie opowieść o historii przedsiębiorstwa, rozwoju technologicznym prowincjonalnego miasteczka i życiu jego mieszkańców została ukazana przez historyczno-polityczny pryzmat Związku Radzieckiego.

Muzeum, nieczynne od dwudziestu sześciu lat, w roku 2016 stało się polem artystycznego eksperymentu – Yaroslav Futymskyi w kontekście historycznych eksponatów umieścił prace współczesnych, ukraińskich i polskich artystów. Cel: pokazanie, że o historii można mówić szerzej, a uniwersalny język artystyczny doskonale się do tego nadaje. Niezwykłe jest to, jak zestawione obiekty wchodziły ze sobą w dialog, dopełniając się, chociaż większość prac nie powstała z myślą o wystawie. Wideo Huberta Czerepoka Sięgnąć gwiazd (2011), dokument o zapomnianym polskim programie budowy rakiety meteorologicznej z lat 60., prezentowane było na tle fotografii zasłużonych mieszkańców Poninki, bohaterów pracy dnia codziennego z czasów ZSRR. Zderzenie wielkiej historii z życiem konkretnej społeczności pokazuje proces zanikania pamięci o dokonaniach jednostek, nawet pomimo uwiecznienia ich w muzealnych gablotach czy na taśmie filmowej.

O zapominaniu opowiada również praca Nikity Kadana Spostrzeżenia na temat archiwów (2015-2017) – czarno-białe fotografie przedstawiające m.in. socrealistyczną architekturę, umieszczone w drewnianych ramach i przysypane węglem, doskonale korespondowały z archiwalnymi zdjęciami i makietami z muzeum. Fotografie Konstyantyna Smolyaninova pt. ORWO (2016), ukazujące opuszczony budynek nieczynnej lwowskiej fabryki, odnalazły swój historyczny kontekst w postaci zdjęcia mieszkańca Poninki znajdującego się w wyprodukowanym w niej dźwigu. Co ciekawe, zdjęcia Smolyaninova wywołane zostały na papierze fotograficznym pochodzącym z nieistniejącego już przedsiębiorstwa ORWO z Niemieckiej Republiki Demokratycznej – kraju zlikwidowanego dwadzieścia siedem lat temu. Anastasiia Rudnieva wykonała natomiast serię urbanistycznych szkiców malarskich (2010-2014), do których użyła starych, radzieckich farb pokazując, ze również malarstwo odczytywać można jako dokument czasu.

Nikita Kadan, Wspólne, 2015

Natasha Shevchenko, Interakcja, 2017

Oleksandr Burlaka, Szalik kibica, 2017

Oprócz poruszania problematyki pamięci, przemijania i historyczności, artyści dekonstruują polityczną propagandę, ujawniając rządzące nią mechanizmy. Cykl Zdjęcia z mojego albumu. Naddniestrze, 1973 (2014) Lady Nakonechnej składa się z wybranych kadrów z propagandowego filmu radzieckiego, przedstawiających sceny z codziennego życia homo sovieticus. Uderzające jest to, że razem z pokazywanymi obok autentycznymi fotografiami z tamtego okresu, wyglądają jak typowy, rodzinny album. Volodymyr Kostyrko odnosi się do mitu bohatera – obraz Rewolucjonista (2014) ukazuje portret młodego chłopca ze szklanym okiem. Umieszczenie pracy w towarzystwie zdjęć przedstawiających członków Komsomołu wskazuje na uniwersalny problem instrumentalnego traktowania młodzieży przez polityków znajdujących się u władzy.

Na wystawie odnaleźć możemy także prywatne, opowiedziane z indywidualnej perspektywy historie. Natasha Shevchenko zaprezentowała Interakcję (2017), wykonane haftem rysunki wyszyte na koszuli i materiale przypominającym flagę, obiektach, które często prezentowane są w muzeach. Wizerunki dzieci, bawiących się na podwórku w wojnę czy wspólnie prowadzących rower, ukazane w takim kontekście ujawniają napięcie pomiędzy sferą publiczną, a prywatną. Ewa Zarzycka natomiast stworzyła autotematyczną pracę pt. Praca dla Jarka Futymskiego z Poninki (2016). Bezpośrednio odnosząc się do zastanej sytuacji, odręcznie opisała niemoc twórczą odnośnie do procesu powstawania zapisu audio z osobistą opowieścią o pewnej znajomości. Kartkom z tekstem towarzyszyły znajdujące się w muzeum artykuły papiernicze, co nawiązywało do warsztatu twórczego artystki.

Lubelska wystawa Historia o pewnych historiach stanowi reinterpretację zeszłorocznej ekspozycji w Ponince i jest próbą odpowiedzi na pytanie, jak wspomniane prace funkcjonować będą wyizolowane z przestrzennego i historycznego kontekstu muzeum. Neutralny white cube galerii to niewątpliwie wyzwanie – pozbawienie prac odniesień do znaczeń, które zyskały one dzięki obecności muzealnych eksponatów może być odbierany jako pewien brak, ale również ma potencjał generowania nowych sensów.

Założeniem obydwu wystaw było pokazanie, że artyści potrafią mówić o historii wieloma różnymi głosami, wychodząc znacznie dalej poza utarte, historyczne narracje. Aby uniknąć sytuacji, w której ukraińska wystawa sama stałaby się pomnikiem przeszłości, do lubelskiej ekspozycji dołączyły nowe prace, które prezentowane są osobno. Poszerzają one historyczne konteksty i wzbogacają wystawę o wydźwięk globalny – praca Zhanny Kadyrovej przedstawia włoskie, powojenne bloki komunalne (2016), Szalik kibica (2017) Oleksandra Burlaki prezentuje historyczne przemiany architektury Liverpoolu, wideo Przesłuchując Szuper Gallery (2005) opowiada o historii i perypetiach związanych z politycznymi wydarzeniami monachijskiej galerii sztuki prowadzonej przez Susanne Clausen i Pavlo Kerestey’a, zaś Remont generalny (2017) Andriy’a Raczynskyi’ego i Daniila Revkovskyi’ego obrazuje zróżnicowanie identyfikacji wizualnej autobusów komunikacji miejskiej w obwodzie donieckim i ługańskim we wschodniej Ukrainie. Ewa Zarzycka do swoich zeszłorocznych zapisków dodała obszerny autokomentarz oraz wideo, które przedstawia jej podróż pociągiem – w tle słychać głos artystki odczytującej tekst napisany dla Yaroslava Futymskyi’ego do muzeum w Ponince.

Historia o pewnych historiach to wystawa, która z założenia ulega ciągłym przeobrażeniom, unikając pokazywania jednoznacznej i ostatecznej wersji snutych przez siebie opowieści. Ukraińscy i polscy twórcy mówią o przeszłości różnymi językami – wielogłos historycznej narracji, paradoksalnie, służyć ma jej obiektywizacji, chociaż nie sposób nie dostrzec wpisanej w tę ideę utopijności. Historia o pewnych historiach jest także wystawą o permanentnej konieczności przepracowywania historii, otwartą, nieprzypadkowo, 1 maja, w międzynarodowe Święto Pracy. To wreszcie wystawa o refleksji nad indywidualnym rozumieniem historii oraz nieustannych poszukiwaniach w niej własnego miejsca.

Agnieszka Cieślak

Nikita Kadan, Spostrzeżenia na temat archiwów, 2017

Na dole: Hubert Czerepok, Sięgnąć gwiazd, 2011; powyżej od lewej: Ewa Zarzycka, Praca dla Jarka Futymskiego z Poninki, 2016/2017; Video dla Jarka Futymskiego z Poninki, 2017

Historie o pewnych historiach, widok wystawy

Oleksandr Burlaka, Szalik kibica, 2017

History is inexorably connected with memory and forgetting, both from the perspective of the individual and of entire communities. Stories about the past are mediated through specific narratives, not always objective and often political. Some of them gradually lose their currency with time, becoming witnesses to past social political systems as well as peculiar monuments to an inconvenient history. Such was the fate, among others, of the museum of the paperboard combine in Poninka (Ukraine), where the narrative of the history of the enterprise, the technological development of the provincial town and the life of its inhabitants, was depicted through the historical-political perspective of the Soviet Union.

The museum, which has been closed for twenty-six years, became the site of an artistic experiment in 2016. Within the environment of the historical exhibits Yaroslav Futsymskyi placed works by contemporary Ukrainian and Polish artists. The aim was to show how history can continue to speak to us, and that the universal artistic language ideally suits this purpose. What stands out is that the juxtaposed objects entered into a dialogue, complementing each other, although most of the displayed works were not created with the exhibition in mind. For instance, Hubert Czerepok’s video Reaching the Stars (2011) is a documentary about a forgotten Polish project for building a meteorological rocket in the 1960s, which is presented against the background of distinguished citizens of Poninka, quotidian working heroes from the Soviet period. The confrontation of the larger history with the life of a specific community demonstrates the process of forgetting about the accomplishments of individuals, even if they were memorialized in museum displays or on film.

Nikita Kadan’s work Observations on the Topic of Archives (2015–2017) also tells of forgetting: black-and-white photographs, showing, among other things, socialist realist architecture, placed in wooden frames and covered with charcoal, correspond ideally with archival photographs and scale models from the museum. The photographs by Konstyantyn Smolyaninov, entitled ORWO, depicting the abandoned building of a factory in Lviv, found their historical context in the photograph of a resident of Poninka in a crane produced at that factory. What is more, Smolyaninov’s photographs were developed on paper from a no longer operational ORWO factory from East Germany: a country that ceased to exist twenty-seven years ago. Moreover, Anastasiia Rudnieva made a series of urban painterly sketches (2010– 2014) for which she used old Soviet paints, demonstrating that painting can serve as a temporal document.

Szuper Gallery (Susanne Clausen, Pavlo Kerestey), Przesłuchując Szuper Gallery, 2005

Historie o pewnych historiach, widok wystawy

Andriy Raczynskyi i Daniil Revkovskyi, Remont generalny, 2017

Lada Nakonechna, Zdjęcia z mojego albumu, Naddniestrze, 1973, 2014

Aside from bringing up problems of memory, transience, and historicity, the artists deconstruct political propaganda, uncovering the mechanisms that govern it. In the cycle Photographs from My Album: Transnistria, 1973 (2014) Lada Nakonechna selected frames from a Soviet propaganda film presenting scenes from the everyday life of homo sovieticus. What is striking is that when these scenes are presented together with genuine photographs from the period they look like a typical family album. Volodymyr Kostyrko refers to the myth of the hero: his painting The Revolutionary (2014) presents the portrait of a young boy with a glass eye. Placing the work together with photographs of members of the Komsomol (the youth division of the All-Union Communist Party) points out the universal problem of the instrumental treatment of youth by politicians in power.

It is also possible to find private histories told from an individual perspective at the exhibition. In Interactions (2017), Natasha Shevchenko presents drawings embroidered on a shirt and material reminiscent of a flag, objects which are often displayed in museums. Images of children playing war in a courtyard or wheeling a bicycle together presented in such a context reveal the tension between the public and private spheres. Furthermore, Ewa Zarzycka created an auto-thematic work entitled A Work for Jarek Futymski from Poninka (2016). Directly relating to an existing situation, she hand wrote about her creative block in reference to developing an audio recording with the personal story about a certain relationship. The paper sheets with the text were accompanied by stationary items in the museum, which related to the creative atelier of the artist.

The Lublin exhibition A Story about Certain Histories is a reinterpretation of last year’s exhibition in Poninka and constitutes an attempt to answer the question how the above works will function when isolated from the special and historical context of the museum. The neutral white cube of the gallery undoubtedly poses a challenge: removing the references to meanings that were gained from the works due to the presence of museum pieces can be perceived as a certain absence, but it can also generate new meanings.

The assumption of both exhibitions is to demonstrate that artists can speak about history in many different voices, going considerably beyond conventional historical narrations. To avoid the situation in which the Ukrainian exhibition would become a monument to the past in itself, new works were added to the exposition in Lublin, which are presented separately. They expand the historical contexts and give the exhibition a global dimension. Zhanna Kadyrova presents postwar Italian communal housing (2016), Oleksandra Burlaki’s A Fan’s Scarf (2017) presents the historical transformations of Liverpool architecture, the video Interrogating Szuper Gallery (2005) relates the history and vicissitudes connected with the political events of the art gallery in Munich directed by Susanne Clausen and Pavlo Kerestey, while Andriy Raczynskyi and Daniil Revkovskyi’s General Renovation (2017) depicts various visual identifications of buses in the transit system of the Donetsk and Luhansk oblasts, regions in eastern Ukraine. Ewa Zarzycka added an extensive auto-commentary and video to her last year’s writings, in which she presents her journey by train that is accompanied in the background by the voice of the artist reading a text written for Yaroslav Futymskyi for the museum in Poninka.

A Story about Certain Histories is an exhibition which is presumed to undergo continuous transformations, avoiding the depiction of unequivocal and definitive versions of the related stories. Ukrainian and Polish artists speak about history in different languages. Paradoxically, the polyphonic historical narration serves to objectify history, although it is not possible to miss the utopian idea implicit here. A Story about Certain Histories, which opened, not accidentally, on May 1^st, the international Labour Day, is also an exhibition about the everlasting necessity of reworking history. Finally, it is an exhibition reflecting upon the individual comprehension of history, as well as the never ending search within it of one’s own place.

Agnieszka Cieślak (translated from the Polish by Christopher Garbowski)