„Genesis” Bogny Rząd w Galerii Sztuki im. Jana Tarasina

Wśród najważniejszych refleksji budujących fundamenty humanistyki powracają pytania o początek Wszechświata, Ziemi i człowieka oraz charakter procesów, które doprowadziły do ich powstania. Z wielu odpowiedzi Bogna Rząd wybiera koncepcję teistycznych ewolucjonistów, w szczególności myśl francuskiego antropologa i teologa Pierre’a Teilharda de Chardin SJ (1881 -1955), którzy opisy zawarte w Genesis interpretują symbolicznie, dowodząc, że boski akt kreacji można pogodzić z naukowym punktem widzenia i teorią ewolucji form natury. Do takiej samej konstatacji artystkę, zaznaczmy – z dyplomem biotechnologa w szufladzie, prowadzą także samodzielne obserwacje. Na wystawie zostały one zebrane w multimedialnej projekcji złożonej z fotografii. W obrazach odbijają się pytania o podobieństwo między ciałem ludzkim i różnorodnością form natury. Jak to się stało, że nie obudziłeś się królikiem, misiem, wężem, rybą, pustą łupiną orzecha lub widowiskową kwiatową łodygą? – zdaje się pytać Rząd. Czy transformacji dokonała sama natura, czy konieczna jest Praprzyczyna, która bezkształtnej materii, jak chciał św. Augustyn, kształty nadaje i światłem swoim je oświeca?

Od wielu lat jednym z podstawowych źródeł inspiracji artystki pozostaje twórczość Leonarda da Vinci (1452-1519). Z dorobku geniusza autorka wybiera dzieło szczególne – anatomiczne rysunki powstałe na podstawie sekcji zwłok samodzielnie przeprowadzonych przez malarza. Za życia Leonardo nigdy ich nie ujawnił. Według średniowiecznych kategorii myślenia, rysując „niewidzialne” (zamknięte pod powłoką skóry), śmiałek ocierał się o herezję, bo odkrywając zakryte, odzierał ciało z boskiej tajemnicy. Leonardo – symbol renesansowej wszechstronności, należał już jednak do pokolenia twórców, którzy proces widzenia łączyli z postawą naukową, co nadal nie wykluczało dociekań natury teologicznej. Badając materię (dotykalną, poznawalną zmysłami), mistrz stawiał zarazem pytania o duchowe pochodzenie – genesis – człowieka. Jak silnie oba światy, idealistyczny (transcendentny) i materialistyczny (naukowy), przenikały się ze sobą, dowodzi jeden z rysunków, na którym zgodnie z tradycją, ale wbrew własnej obserwacji, Leonardo pokazał miejsce przechodzenia duszy do ludzkiego embrionu (przewód cewki moczowej połączonej z kręgosłupem). Drugim mistrzem, którego dzieło niewątpliwie odbija się echem w projekcie Genesis, jest Hieronim Bosch (1450-1516) i jego wizja zawarta w tryptyku Tysiącletnie królestwo (ok. 1500, Prado, Madryt). W głównej przestrzeni galerii artystka pokazuje trzy panele z autorskimi interpretacjami ołtarzowych skrzydeł niderlandzkiego malarza na temat ogrodu rozkoszy ziemskich, piekła i raju (fotografie Tomasza Jankowskiego). W tej części ujawniają się najważniejsze pasje konstytuujące sztukę Bogny Rząd jako projektantki ubioru, dla której właściwą przestrzenią działań jest teatr rozumiany jako pewna rama, scena lub cudzysłów (niedosłowność).

Bogna Rząd, „Genesis”, wideo

Bogna Rząd, „Genesis”, widok wystawy

Bogna Rząd, „Genesis”, widok wystawy

Bogna Rząd, „Ewolucja”

Bogna Rząd, „Genesis”, widok wystawy

Bogna Rząd, „Ogród rozkoszy”

Bogna Rząd, „Genesis”, widok wystawy

Bogna Rząd, „Genesis”, widok wystawy

Eksplorując historię sztuki i sięgając po archetypiczne motywy, projektantka buduje własną opowieść o człowieku i jego ziemskiej wędrówce. (…) Eden, podglądany zza kotary światłoczułej tkaniny, zgodnie ze stereotypowymi wyobrażeniami przyciąga blaskiem, Ogród rozkoszy obiecuje obfitość, Piekło nie przeraża, ale zachęca do dyskusji o zdezawuowanej kategorii piękna. Artystka patrzy z dużą erudycją i we współpracy z fotografem tworzy kompozycje pełne odwołań do polskiej i europejskiej tradycji malarskiej (Pieter Bruegel, El Greco, Anton van Dyck, Caravaggio, Aleksander Gierymski, Witold Wojtkiewicz, Stanisław Wyspiański). Jeśli szukać transcendencji, to dlaczego nie przez sztukę? – wyzywająco pyta autorka. Jeśli szukać transcendencji, to dlaczego nie w bogactwie i mnogości form, owym horror vacui świata obrazowego, estetycznej kategorii nakazującej uciekać od pustki, tutaj w rozumieniu o-żywiania, tj. pomnażania życia.

[…] Realiści mogą wyśmiewać marzycieli mówiących o ludzkości zjednoczonej, której bronią byłaby już nie brutalna siła, lecz miłość. Niech przeczą temu, że maksimum siły fizycznej może łączyć się z maksimum łagodności i dobroci. Ten sceptycyzm i te krytyki nie zdołają zmienić faktu, że teoria i praktyka energii ludzkiej zgodnie wykazują, iż doszliśmy do decydującego punktu ewolucji ludzkiej, skąd jedyna droga naprzód – to wspólne namiętne zaangażowanie , „kon-spiracja”, czyli jedność inspiracji i aspiracji. (Pierre Teilhard de Chardin SJ, Mój wszechświat i inne pisma)

Anna Tabaka

Bogna Rząd – projektantka mody, stylistka ubioru, autorka instalacji performance z pogranicza mody i sztuki, projektów multimedialnych, parateatralnych, kostiumów do przedstawień teatralnych. W swojej twórczości inspiruje się historią sztuki, filozofią, baśnią, teatrem i codziennymi spotkaniami z ludźmi. Ukończyła studia na Wydziale Biotechnologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu (tytuł magistra inżyniera) oraz na Wydziale Tkaniny i Ubioru Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi (licencjat). Właścicielka modowej marki KOKOSHE.