„Fotorelacje. Wojna 1920” w Muzeum Narodowym w Warszawie

Fotografia niemal od początku swojego istnienia towarzyszy wojnie. Zdominowała też ikonografię wojny polsko-bolszewickiej (1919–1921). W żadnym innym medium, oprócz grafiki użytkowej, obrazy tej wojny nie wybrzmiały równie mocno. Paradoksalnie, choć fotografowało wielu i byli wśród nich zarówno amatorzy jak i profesjonaliści, artyści i żołnierze, to fotograficzne zapisy tych lat nie są powszechnie znane i tylko dla nielicznych stanowią rozpoznawalny punkt odniesienia.

Wśród fotograficznych relacji z działań wojennych znajdziemy zdjęcia propagandowe, wykonywane z założeniem i zamiarem publikacji w prasie, i prywatne, pierwotnie nieprzeznaczone do oglądania poza gronem rodziny i przyjaciół. Przykłady tych pierwszych można zobaczyć w wyjątkowej skali, prezentujemy bowiem obszerny wybór z zespołu fotografii Warszawskiej Agencji Fotograficznej ukazujących wydarzenia roku 1920, zakupionego do zbiorów MNW już w maju 1921 roku.

Żołnierka na posterunku, 1920, fot. Warszawska Agencja Fotograficzna, © Muzeum Narodowe w Warszawie

DI 100733 MNW; Warszawska Agencja Fotograficzna (Warszawa ; 1919-1933) (agencja fotograficzna); Warszawa (woj. mazowieckie); Warszawa. Ochotnicy z Cytadeli maszerują ul. Białostocką na Dworzec Wileński; 1920; odbitka fotograficzna; papier fotograficzny, papier; 18,1 x 24 [25 x 35]

Warszawa w sierpniu 1920 r. [Nowy Świat], sierpień 1920, fot. Warszawska Agencja Fotograficzna, © Muzeum Narodowe w Warszawie

Przygotowanie posiłku w jednej z kolumn taborowych 1. Dywizji Piechoty Legionów [?], wiosna–lato 1920, fotograf nieznany, © Wojskowe Biuro Historyczne

Istotnym elementem scenariusza wystawy są obrazy zapisane na taśmie filmowej, zarówno w formie narracji fabularnej jak i dokumentalnej. Pokazujemy fragmenty filmów z lat 20. XX wieku, w tym niedawno odrestaurowany, długometrażowy dokument Polonia Restituta (1928).

Wszystkie te relacje stanowią katalog typowych tematów fotografii wojennej: portrety żołnierzy i żołnierek (po raz pierwszy formalnie dopuszczonych do walki zbrojnej), sceny z rekrutacji, ćwiczenia, marsze i przegrupowania, oczekiwanie na walkę i codzienne życie na froncie, wreszcie konsekwencje wojny – zniszczenia, jeńców, rannych i zabitych, ale też sceny powitań, ceremonie odznaczania i upamiętnienia.

„Fotorelacje. Wojna 1920”, widok wystawy, fot. Adrian Zając

„Fotorelacje. Wojna 1920”, widok wystawy, fot. Adrian Zając

„Fotorelacje. Wojna 1920”, widok wystawy, fot. Adrian Zając

„Fotorelacje. Wojna 1920”, widok wystawy, fot. Adrian Zając

„Fotorelacje. Wojna 1920”, widok wystawy, fot. Adrian Zając

„Fotorelacje. Wojna 1920”, widok wystawy, fot. Adrian Zając

Nasza wystawa jest próbą wyjścia poza eksploatowaną w dyskursie historycznym ilustracyjną funkcję fotografii. Pytamy, kim mogli być autorzy, nawet jeśli nie znamy ich nazwisk. W jakim celu fotografowali? Kogo i co? Wydaje się, że właśnie takie spojrzenie lepiej przybliży współczesnym widzom tamte wydarzenia. Pokazujemy niemal wyłącznie odbitki z epoki, naświetlone i wywołane równie dawno, jak wydarzenia, które przedstawiają. Ich stan zachowania i formaty są świadectwem technologicznego zaawansowania fotografii tamtego czasu. Po raz pierwszy w przestrzeni wystawienniczej prezentujemy także albumy fotograficzne w ich oryginalnej formie.

Wystawa Fotorelacje. Wojna 1920 to nie tylko próba przywrócenia fotograficznego obrazu wojny 1919–1921 historii i historii fotografii, ale przede wszystkim – naszej pamięci.