„Common Threads” w OP ENHEIM

Sztuka włókna była modernizmem chronionym przez swój proces

W 1998 roku historyczka sztuki Catherine S. Amidon przedstawiła istotny argument umożliwiający lepsze zrozumienie kontekstu, w jakim powstawała sztuka włókna w Europie Wschodniej. Pisząc o tzw. polskiej szkole tkaniny, na czele z jej najwybitniejszą przedstawicielką Magdaleną Abakanowicz, dostrzegła wspólne punkty łączące ją z innymi, mniej znanymi przedstawicielkami i przedstawicielami tej dziedziny sztuki – Jolantą Owidzką (1927–2020), Zofią Butrymowicz (1904–1987) i Wojciechem Sadleyem (1932–2023). Analogiczne podejście można zastosować w przypadku twórczości artystów i artystek takich jak Ritzi i Peter Jacobi (1941–2022; 1935–), Klara Biro Jecza (1937–2011), Magda Ziman (1942–2003) czy Christa Jeitner (1935–), która tworzyła w byłej NRD poza oficjalnym obiegiem sztuki.

Decydując się na wykorzystanie tkaniny artystycznej – medium, które dążyło do zerwania z wizerunkiem tradycyjnej, ludowej sztuki dekoracyjnej, jednocześnie czerpiąc korzyści z takiego jej postrzegania – wspomniane twórczyni i twórcy potrafili skutecznie podważać postulaty reżimów komunistycznych, obowiązujące przede wszystkim w malarstwie. W ten sposób, używając specyficznych materiałów, technik, form i kolorów, sztuka włókna stworzyła przestrzeń dla estetycznych interwencji i eksperymentów z modernistycznymi tendencjami abstrakcyjnymi. Dzięki właściwościom samego materiału, a także zastosowaniu różnorodnych technik, takich jak tkanie, szycie czy wiązanie, tkanina stała się nośnikiem transmedialnego podejścia do ekspresji artystycznej.

Ritzi i Peter Jacobi, „Ileanda” (fragment), 1974; w tle „Słońce” Magdy Ziman, 1989 i „Owalna poduszka” Ritzi i Petera Jacobi, 1968–69; z wystawy „Common Threads”, OP ENHEIM, fot. Alicja Kielan © Prywatna kolekcja, Berlin. Dzięki uprzejmości Galerie Volker Diehl i OP ENHEIM.

Christa Jeitner, „Dla Warszawskiego Getta: Ściana płaczu. Z dedykacją dla Mordechaja Anielewicza”, 1973–2001 z wystawy „Common Threads”, OP ENHEIM, fot. Alicja Kielan © Prywatna kolekcja, Berlin. Dzięki uprzejmości Galerie Volker Diehl i OP ENHEIM.

Małgorzata Żerwe, Ornat (Chasuble) XII, 1984; Jolanta Owidzka, „Radość”, 1978; Magda Ziman „Słońce”1989; Ritzi i Peter Jacobi, „Owalna poduszka” 1968–69; z wystawy „Common Threads”, OP ENHEIM, fot. Alicja Kielan © Prywatna kolekcja, Berlin. Dzięki uprzejmości Galerie Volker Diehl i OP ENHEIM.

Małgorzata Żerwe, „Małe obiekty sizalowe”, 1995, z wystawy „Common Threads”, OP ENHEIM, fot. Alicja Kielan © Prywatna kolekcja, Berlin. Dzięki uprzejmości Galerie Volker Diehl i OP ENHEIM.

Jednak prezentowana wystawa wychodzi poza tak pojmowany modernistyczny kontekst, koncentrując się na tytułowych „wspólnych splotach” – nowatorskim podejściu do sztuki włókna, które łączy twórczość artystów i artystek z Europy Wschodniej, podejmujących od lat 60. wielowymiarowy dialog artystyczny.

Oprócz zwrócenia uwagi na wielokrotnie opisywany, wyraźnie rzeźbiarski charakter prac Wojciecha Sadleya, Ritzi i Petera Jacobich oraz Małgorzaty Żerwe (1954–), wystawa ma na celu również podkreślenie wizualnych i malarskich walorów tkaniny. Intensywna kolorystyka oraz ekspresyjność gobelinów Jolanty Owidzkiej budzą skojarzenia ze zdecydowanym gestem malarskim, podczas gdy figuratywne odniesienia w gobelinach Zofii Butrymowicz zdają się rozpływać w odcieniach płynnej farby. Oba te podejścia wynikają jednak z zastosowanego materiału i techniki. W przypadku Klary Biro Jeczy, a także Ritzi i Petera Jacobich, graficzne właściwości linii służą nie tylko do tworzenia tkackich reliefów, ale określają ich kompozycję – choć równocześnie to właśnie kompozycja determinuje wybór medium. Dlatego Ritzi Jacobi, już jako samodzielnie tworząca artystka, zakwestionowała powszechnie przyjętą chronologię, według której szkic jest elementem poprzedzającym właściwą pracę, prezentując go jako „miękki rysunek”. Takie podejście do włókna i nici jako malarskich, rysunkowych i rzeźbiarskich środków wyrazu można dostrzec również w twórczości Christy Jeitner, co dodatkowo znajduje odzwierciedlenie w stosowanych przez nią technikach: „schnürwerk” (sznurowanie) oraz „maschinennahtzeichnung” (rysunek maszynowy). To tylko dwa przykłady neologizmów stanowiących próbę uchwycenia transmedialnego wymiaru nici w jej twórczości.

Od lewej: Wojciech Sadley, „Pontyfix Maximus”, 1976; Ritzi i Peter Jacobi, „Owalna poduszka”, 1968–69; „Bez tytułu”, lata 70.; Zofia Butrymowicz, „Bukiety”, 1963; z wystawy „Common Threads”, OP ENHEIM, fot. Alicja Kielan, © Prywatna kolekcja, Berlin. Dzięki uprzejmości Galerie Volker Diehl i OP ENHEIM

Jolanta Owidzka, „Radość”, 1978, z wystawy „Common Threads”, OP ENHEIM, fot. Alicja Kielan, © Prywatna kolekcja, Berlin, dzięki uprzejmości Galerie Volker Diehl i OP ENHEIM

Christa Jeitner, „Dyptyk II: Veraikon, powstający. (Hommage a Wojciech Sadley)”, 2009; Ritzi i Peter Jacobi, „Bez tytułu”, 1978 z wystawy „Common Threads”, OP ENHEIM, fot. Alicja Kielan, © Prywatna kolekcja, Berlin. Dzięki uprzejmości Galerie Volker Diehl i OP ENHEIM.

Ritzi i Peter Jacobi „Czerwony relief tekstylny”, 1979; „Mobilna tkanina”, 1968/69, z wystawy „Common Threads”, OP ENHEIM, fot. Alicja Kielan © Prywatna kolekcja, Berlin. Dzięki uprzejmości Galerie Volker Diehl i OP ENHEIM.

Ritzi i Peter Jacobi, „Bez tytułu”, lata 70., z wystawy „Common Threads”, OP ENHEIM, fot. Alicja Kielan © Prywatna kolekcja, Berlin. Dzięki uprzejmości Galerie Volker Diehl i OP ENHEIM.

Wojciech Sadley, „Pontyfix Maximus”, 1976, z wystawy „Common Threads”, OP ENHEIM, fot. Alicja Kielan © Prywatna kolekcja, Berlin. Dzięki uprzejmości Galerie Volker Diehl i OP ENHEIM.

Nieodłączną cechą tkaniny jest pośredniczenie między różnymi formami ekspresji artystycznej, a także licznymi narracjami, co nieuchronnie przekształca ją w nośnik treści i znaczenia. W przypadku Christy Jeitner są to często tematy związane z Zagładą – niemożliwe do wyrażenia słowami, lecz mogące wywoływać empatyczną i zmysłową reakcję. Taki nacisk na bezpośrednie, zmysłowe doświadczanie dzieła stanowi istotny element awangardowego podejścia do sztuki włókna, która, wyzwoliwszy się od folklorystycznych i dekoracyjnych konotacji, aktywizuje się poprzez specyficzną ekspresję swojej materialności – ekspresję, której można doświadczyć na wystawie „Common Threads”.

Claudia Kudinova, kuratorka wystawy „Common Threads”.